دهم اکتبر مطابق با ۱۸ مهر از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان روز جهانی بهداشت روان به رسمیت شناخته شده است. این روز فرصتی است برای گفت‌وگو درباره بهداشت و سلامت روان و هر ساله با موضوع متفاوتی نامگذاری می‌شود. موضوع امسال «سلامت روان در دنیایی نابرابر» است.
تحقیقات انجام شده درباره تاثیر همه‌گیری ویروس کرونا بر سلامت روانی افراد نشان می‌دهد که این تاثیر بیشتر روی کسانی بوده که پیش از همه‌گیری دچار مشکلات روانی بوده‌اند؛ همچنین افرادی که یا دارای بیماری‌های طولانی مدت بوده‌اند، یا مورد تبعیض قرار دارند و یا والدینی که تنها سرپرست خانواده خودند.
انتشار اطلس جهانی در زمینه بهداشت روان که شامل داده‌هایی از ۱۷۱ کشور جهان است بازتابی از همین نابرابری است که تصویری ناامید کننده از ارائه نشدن خدمات بهداشت روانی مورد نیاز مردم در سراسر جهان ارائه می‌دهد؛ آن هم در زمانی که همه‌گیری کرونا نیاز به حمایت از سلامت روان را برجسته‌تر می‌کند.
آخرین نسخه اطلس بهداشت روان که توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است نشان می‌دهد که به رغم توجه بیشتر به سلامت روان در سال‌های اخیر هنوز خدمات بهداشت روانی با کیفیت و مطابق با نیازها افزایشی نداشته است.
بر اساس این اطلس، دستیابی به بسیاری از اهداف تعیین شده تا سال ۲۰۲۰ در زمینه سلامت روان بی‌‌ثمر مانده است، اما تمدید طرح اقدام بهداشت روانی سازمان بهداشت جهانی تا سال ۲۰۳۵ فرصت جدیدی را برای پیشرفت در این زمینه فراهم می‌کند.
اطلس بهداشت روان هر سه سال یک بار منتشر می‌شود و مجموعه‌ای از داده‌های ارائه شده توسط کشورهای جهان در زمینه سیاست‌های سلامت روان، قوانین، منابع مالی، منابع انسانی، در دسترس بودن و استفاده از خدمات و سیستم‌های جمع آوری داده‌هاست. این اطلس همچنین مکانیسمی است برای نظارت بر پیشرفت در این زمینه در جهت دستیابی به اهداف برنامه اقدام جامع سلامت روان سازمان بهداشت جهانی.
دلایل موفق نبودن در دستیابی به این اهداف چه بوده است؟
عدم پیشرفت در اداره، رهبری و تامین مالی این طرح
هیچ یک از اهداف تعیین‌شده در حوزه رهبری و مدیریت موثر طرح‌های سلامت روان، ارائه خدمات بهداشت روانی در جامعه، ارتقاء سلامت روان و اقدام‌های پیشگیرانه و تقویت سیستم‌های اطلاعاتی، دستاورد چندانی نداشته‌اند.
در سال ۲۰۲۰، تنها ۵۱ درصد از ۱۹۴ کشور عضو سازمان بهداشت جهانی گزارش دادند که سیاست یا برنامه بهداشت روانی آنها مطابق با اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای حقوق بشر است، که بسیار کمتر از هدف ۸۰ درصدی این سازمان است.
از طرفی تنها ۵۲ درصد از کشورها به هدف مربوط به برنامه‌های ارتقاء و سیاست‌های پیشگیرانه دست یافتند که باز هم بسیار کمتر از ۸۰ درصد کمتر از اهداف تعیین‌شده است. تنها هدفی که در سال ۲۰۲۰ به دست آمد کاهش ۱۰ درصدی میزان خودکشی بود، اما در همین مورد نیز تنها ۳۵ کشور اعلام کردند راهبرد، سیاست یا برنامه‌های پیشگیرانه مستقل دارند.
با وجود پیشرفت‌های اندک، این پیشرفت‌ها تنها در زمینه تصویب سیاست‌ها، برنامه‌ها و قوانین مربوط به سلامت روان و همچنین بهبود ظرفیت گزارش‌دهی به مجموعه‌ای از شاخص‌های اصلی سلامت روان بوده است.
این در حالی‌است که درصد تخصیص بودجه‌های بهداشتی دولت به بخش سلامت روان در سال‌های گذشته به ندرت افزایش داشته و هنوز در حدود همان ۲ درصد است. علاوه بر این، حتی زمانی که سیاست‌ها و برنامه‌ها شامل برآورد منابع انسانی و مالی مورد نیاز بوده، تنها ۳۹ درصد از کشورها اعلام کردند که توانسته‌اند منابع انسانی لازم به این بخش اختصاص دهند و تنها ۳۴ کشور توانسته‌اند منابع مالی مورد نیاز در این بخش را تامین کنند.
کندی انتقال مراقبت‌های بهداشت روانی در سطح جامعه
با وجود آنکه تمرکز‌زدایی سیستماتیک در بخش مراقبت‌های بهداشت روان همواره از سوی سازمان بهداشت جهانی توصیه شده، تنها ۲۵ درصد از کشورها در ادغام سلامت روان در مراقبت‌های اولیه پزشکی موفق بوده‌اند. در حالی که پیشرفت در زمینه آموزش و نظارت در بخش مراقبت‌های روانی در اکثر کشورها حاصل شده است، عرضه دارو برای بیماران روانی در بخش‌های مراقبت‌های اولیه بهداشتی همچنان محدود است.
با اینکه بسیاری از کشورها برنامه‌هایی برای تشویق و افزایش سطح آگاهی جامعه در زمینه اهمیت بهداشت روانی ارائه کرده‌اند، بر اساس گزارش‌های رسیده به سازمان بهداشت جهانی ۳۱ درصد از این برنامه‌ها منابع مالی و انسانی اختصاصی نداشتند، ۲۷ درصد هیچ برنامه مشخصی نداشتند و ۳۹ درصد از کل کشورهای گزارش‌دهنده هیچ شواهد مستندی مبنی بر پیشرفت و یا تاثیر اینگونه برنامه‌ها نداشتند.
افزایش اندک در نیروی کار در بخش بهداشت و سلامت روانی
میانگین جهانی کارکنان بخش مراقبت‌های روانی از هر ۹ کارمند به ازای ۱۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۴ به ۱۳ کارمند در ازای ۱۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است. با این وجود تفاوت بسیار زیادی در این آمار بین کشورهای مختلف، با سطوح درآمد متفاوت، وجود داشت. کارکنان بخش مراقبت‌های روانی در کشورهای پردرآمد بیش از ۴۰ برابر بیشتر از کشورهای کم‌درآمد گزارش شده است.
اهداف جدید برای سال ۲۰۳۰
اهداف جهانی گزارش شده در اطلس سلامت روانی بر اساس برنامه اقدام جامع سلامت روانی سازمان بهداشت جهانی تا سال ۲۰۲۰ بوده است که در سال ۲۰۱۳ تایید شده بود. این طرح هم‌اکنون تا سال ۲۰۳۰ تمدید شده است و شامل اهداف جدیدی از جمله قرار دادن سلامت و حمایت روانی اجتماعی در برنامه‌های آمادگی اضطراری، ادغام سلامت روان در مراقبت‌های بهداشت اولیه و پژوهش‌های [علمی] در مورد سلامت روان.
دئورا کستل، مدیر بخش بهداشت روان و مصرف مواد مخدر در سازمان بهداشت جهانی گفت: «داده های جدید اطلس سلامت روان به ما نشان می‌دهد که هنوز راه زیادی برای حصول اطمینان از دسترسی همه افراد در همه جا به مراقبت‌های بهداشت روانی در پیش داریم. اما با نیروی تازه‌ای که در دولت‌ها دیده می‌شود، اطمینان دارم که با هم می‌توانیم قدم‌های کوچک را به جهش‌های بزرگ برای رسیدن به این اهداف تبدیل کنیم.»