مرضیه که ماماست دهه گذشته را به آموزش زنان تهی‌دست در کابل اختصاص داده است. اما حالا گوشی پزشکی‌اش را همراه با چند عکس‌ ارزشمند، بار چمدان کرده تا با همسر و پسرش افغانستان را ترک کند.

کارکنان بخش بهداشت و درمان تنها بخشی از حکایت فرار مغزهای زنان شاغل از افغانستان‌اند. کارآفرینان، وکیلان، دانشمندان و خبرنگاران نیز در این دسته جای می‌گیرند. بسیاری پیش‌بینی می‌کنند که خروج این افراد افغانستان را دهه‌ها به عقب برمی‌گرداند.

مرضیه به بنیاد تامسون رویترز گفت: «با خوشحالی نمی‌روم، بلکه با قلبی شکسته می‌روم.»

او که خواست نام کاملش افشا نشود، افزود: «بسیاری زنان تحصیل‌کرده و شاغل مانند من افغانستان را از ترس جانشان ترک می‌کنند. اما این در طولانی‌مدت برای کشور نابودکننده خواهد بود.»

ده‌ها هزار شهروند افغانستان طی یک تخلیه عظیم به‌ساماندهی آمریکا و شرکایش، این کشور را پس از افتادن دوباره به‌دست طالبان ترک کردند. برخی دیگر نیز به‌کمک سازما‌ن‌های بین‌المللی یا بدون هیچ کمکی از ترس روبه‌رو شدن با خطر در عصر جدید طالبانی از افغانستان رفتند.

مرضیه ۳۴ ساله گفت که خروج این افراد نه‌تنها به اقتصاد افغانستان لطمه وارد می‌کند، بلکه آمال و آرزوهای نسل جوان را نیز از بین می‌برد.

طالبان در دوره پیشین تسلط بر افغانستان، از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، زنان را از کار کردن محروم و محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر زندگی روزمره آنان اعمال کردند. آنانی که سرپیچی می‌کردند شلاق می‌خوردند و سنگسار می‌شدند. دختران هم از تحصیل محروم شده بودند.

فرار الگوهای زنان و دختران

از آن زمان تلاش‌های بین‌المللی بسیاری برای تقویت حق تحصیل، توانمندسازی و فراهم آوردن فرصت‌های اقتصادی برای زنان افغان انجام شده است.

منیژه وافق، رییس اتاق تجارت و صنعت زنان در افغانستان، فرار مغزها از این کشور را مایه «نگرانی بزرگ» خواند.

وافق گفت برای گردهم‌آوردن شاغلان برای حمایت از کشور در زمینه‌هایی همچون سیاست، اقتصاد، مهندسی، محیط‌زیست و «همه‌چیز» سرمایه‌گذاری بسیاری شده بود.

حدود ۵۷ هزار کسب‌وکار با مدیریت زنان، از خریدوفروش صنایع دستی تا صادرات میوه خشک، در افغانستان وجود دارد.

این مشاغل حدود ۱۳۰ هزار نفر را استخدام کرده‌اند و برای هزاران زن که در خانه صنایع دستی می‌سازند، اشتغال فراهم آورده‌اند.

وافق گفت که شمار روبه‌افزایشی از زنان به مشاغلی همچون فناوری اطلاعات و خدمات رسانه، که از دیرباز در دست مردان بوده است، وارد شده‌اند.

در افغانستان حتی چرخاندن یک کافه کوچک هم یک کار مردانه قلمداد می‌شود چرا که تعامل زنان با مردان در خارج از خانه «تابو» به حساب می‌آید.

از دست دادن الگوهای موفق زن به‌ویژه به دختران به‌شدت زیان‌آور خواهد زد. وافق گفت: «ما الگوهای بسیاری برای نسل آینده آفریده بودیم.» او افزود: «آنها می‌دیدند که دیگران یک آژانس مسافرتی، یک شرکت ساخت‌وساز، یک شرکت فناوری اطلاعات به راه انداخته‌اند و به خودشان می‌گفتند من هم می‌توانم این کار را بکنم. اگر این زنان بروند، امیدمان را از دست می‌دهیم.»

طالبان می‌گویند که زنان در تطابق با قانون شرع اجازه کار خواهند داشت. اما اینکه این گفته دقیقا به چه معناست را روشن نکرده‌اند.

بسیاری زنان، از جمله زنان کارمند دولت، همین حالا هم شغلشان را از دست داده‌اند. به دیگر زنان هم گفته شده در خانه بمانند.

اتاق تجارت و زنان از دولت طالبان درخواست کرده است که اجازه دهد کسب‌وکارها با مدیریت زنان، فعالیتشان را از سر بگیرند و منتظر ملاقات با مقامات برای گفت‌وگو در این زمینه است.

وافق گفت که بسیاری زنان قصد خروج از افغانستان را ندارند و عمری برای بنا گذاشتن کسب‌وکارشان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

زهرا رضایی، ۳۴ ساله، که مدیریت یک کسب‌وکار فرش را بر عهده دارد و برای ۲۰۰ بافنده کار ایجاد کرده هم در میان زنانی است که افغانستان را ترک کردند.

او که هم‌اکنون در آلبانی است، امیدوار است بتواند به آمریکا برود. زهرا گفت به‌خاطر اینکه تنها زندگی می‌کرده تصمیم به رفتن گرفته است چرا که این یک «تابو» بزرگ به‌چشم طالبان است.

او گفت که خیلی می‌ترسیده است. زهرا هنوز از خارج از افغانستان، کسب‌وکارش را مدیریت می‌کند.

سلامت و آموزش

به‌گزارش بانک جهانی، چشم‌انداز بلندمدت افغانستان به مشارکت بیشتر زنان در اقتصاد و جامعه بستگی دارد.

پیش از به قدرت رسیدن طالبان، یک زن از هر ۵ زن شهرنشین شاغل بود. زنان یک‌چهارم کارکنان دولت و نمایندگان مجلس را تشکیل می‌دادند؛ ده‌ها هزار زن در دانشگاه تحصیل می‌کردند.

اقتصاددانان می‌گویند که بخشیدن فرصت بیشتر به زنان به آنان کمک می‌کند خانواده‌، جوامع و کشورهایشان را از دامان فقر بیرون بکشند.

صاحب‌نظران بیم آن را دارند که خروج زنان صاحبان تخصص از افغانستان، دسترسی زنان به خدمات درمانی و آموزش را هم در آینده قطع کند.

طالبان می‌گویند مردان نباید به زنان و دختران درس بدهند. همچنین بسیاری مردان در افغانستان اجازه نمی‌دهند که دکتر مرد زنان و دخترانشان را معالجه کند.

نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان در افغانستان طی دو دهه گذشته به نصف رسیده است اما به‌گزارش بانک جهانی، با قرار گرفتن سیستم درمانی این کشور در مرحله فروپاشی، این آمار تا یک‌سوم افزایش خواهد یافت.

تهدید به مرگ

فرزانه رحیمی، یک مشاور ۴۳ ساله اهل مزارشریف، گفت که فرار مغزها، تلاش‌ها برای کمک به زنان برای دسترسی به عدالت و رویارویی با خشونت خانگی را نابود خواهد کرد. تحقیقات نشان می‌دهد که ۸۷ درصد زنان در افغانستان با آزار و اذیت مواجه‌ می‌شوند.

هنگامی که طالبان کابل را تصرف کردند فرزانه و خانواده او در راه فرودگاه بودند. او در آن زمان، برای سازمانی کار می‌کرد که از قربانیان خشونت خانگی حمایت قانونی می‌کرد و به آنان مشاوره روانشناسی ارائه می‌داد.

او که هم‌اکنون در کانادا و در حال ساختن زندگی‌اش از نوست، گفت که فکر می‌کرد در جا کشته می‌شود.

فعالان حقوق زنان، وکلا و قاضیان هم از ترس تلافی حامیان طالبان یا از افغانستان گریخته‌اند و یا در اختفا به سر می‌برند.

قضات زن در این کشور هم پس از آنکه طالبان برخی زندان مردی که آنان دستور به حبسشان داده بودند را آزاد کردند، تهدید به مرگ شده‌اند. باقی قاضیان هم به‌دلیل حکم دادن بر علیه مردان در موارد خشونت خانگی، طلاق و حضانت در خطرند.

فرزانه گفت که زنان دیگر نمی‌توانند در دادگاه‌ها قضاوت کنند چرا که طالبان می‌گویند زنان حق قضاوت درباره مردان را ندارند؛ همه این‌ها جامعه افغانستان را دهه‌ها به عقب برمی‌گرداند. فرزانه افزود هنگامی که به تمام آنچه طی ۲۰ سال گذشته برای ساختن افغانستان انجام شده فکر می‌کند، می‌بیند که همه به یک «هیچ بزرگ» تبدیل شده‌اند.