ظهور گونه جدید ویروس کرونا، بار دیگر بحث در مورد توزیع واکسن در سطح جهانی، جهش ویروس و مصونیت در مقابل گونه‌های جدید را به راه انداخته است. برخی کارشناسان معتقدند ظهور سویه‌های جهش‌یافته می‌تواند نتیجه نرخ پایین واکسیناسیون در کشورهای در حال توسعه باشد
اما انواع ویروس‌های جدید چگونه پدیدار می‌شوند و واکسیناسیون دقیقا چه نقشی در این زمینه دارد؟ ارتباط بین این دو هنوز کاملا مشخص نیست، اما وب‌سایت خبری تحلیلی «کانورسیشن» در مقاله‌ای به آنچه تا کنون در این‌باره می‌دانیم پرداخته است.
ویروس‌ها به طور طبیعی در مسیر تولید‌مثل تغییر می‌کنند
ویروس در ساده‌ترین شکل خود یک موجود زنده است که ضرورتا شامل دو عنصر اصلی است:
۱) طرحی برای تولید مثل (ساخته شده از دی‌ان‌ای یاآر‌ان‌ای)
۲) پروتئین‌هایی که به ویروس اجازه ورود به سلول‌ها، تسخیر و تکثیر آن را می‌دهند
در حالی که تنها چند ویروس برای ابتلا به عفونت کافی است، اما همان چند ویروس به سرعت در ریه‌ها تکثیر و در نهایت میلیون‌ها ذره ویروس تولید می‌کنند که سپس برخی از آنها با بازدم باعث ایجاد آلودگی و عفونت در دیگران می‌شوند.
نکته مهم این است که فرآیند تکثیر آر‌ان‌ای ویروس ناقص است. در نهایت، این خطاها در مسیر تکامل ویروس‌ها انباشت و باعث جهش آنها می‌شود.
ویروس نوع سارس-کرونای-۲ چیست و چرا برخی از انواع آن نگران‌کننده‌اند؟
هنگامی که ویروس‌ها از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند، برخی از انواع جدید آنها در ورود به سلول یا تکثیر خود بهتر از برخی دیگر عمل می‌کنند.
در این موارد، گونه‌های «بهتر» به ویروس اصلی تبدیل شده و تکثیر می‌شوند.
در طول همه‌گیری این اتفاق چندین بار برای ویروس سارس-کرونای-۲ افتاده است و از زمان ظهور گونه اصلی آن در سال ۲۰۱۹ سویه‌هایی مانند آلفا، بتا، گاما، دلتا و حالا اومیکرون ظاهر شده‌اند.
هربار فردی به سارس-کرونای-۲ مبتلا می‌شود این احتمال وجود دارد که ویروس سویه جهش‌یافته‌ای تولید کند که می‌تواند به دیگران سرایت کند.
واکسن چگونه در مقابل سویه‌های جدید دوام می‌آورد؟
واکسن‌های فعلی ما همچنان در برابر انواع ویروس کرونا از جمله سویه دلتا بسیار مؤثرند. دلیل اثر گذاری واکسن‌ها این است که آنها کل پروتئین شاخک ویروس را هدف قرار می‌دهند، که پروتئینی بزرگ با تعداد نسبتاً کمی تغییرات در انواع مختلف است.
اما واکسن در برابر برخی دیگر از سویه‌های ویروس کرونا مانند بتا، گاما، لامبدا و مو، مصونیت ایجاد نمی‌کند. این به این معناست که سیستم ایمنی قادر به تشخیص نوع ویروس و همچنین سویه اصلی نیست.این مساله در نهایت باعث کاهش اثربخشی واکسیناسیون می‌شود.
با این حال، تا به امروز، تاثیر سویه‌هایی که در مقابل واکسن مصونیت دارند در سطح جهانی محدود بوده است. به عنوان مثال، نوع بتا، که بالاترین میزان فرار ایمنی را نشان داد، نتوانست در عمل با سویه دلتا رقابت کند.
آیا نرخ پایین واکسیناسیون خطری برای تولید سویه‌های جدید ویروس محسوب می‌شود؟
هم‌اکنون وجود ارتباط بین گستردگی واکسیناسیون و پیدایش سویه‌های جدید مشخص نیست.
دو عامل اصلی می‌تواند منجر به پیدایش سویه‌های جدید شود:
۱) نرخ پایین واکسیناسیون ممکن است خطر پیدایش سویه‌های جدید را با فراهم کردن امکان انتقال و شیوع ویروس در جامعه افزایش دهد. در این مورد، نرخ و سرعت تکثیر بالا و انتقال فرد به فرد ویروس فرصت زیادی برای جهش ویروس فراهم می‌کند.
۲) از طرفی، با افزایش نرخ واکسیناسیون، فقط سویه‌هایی از ویروس می‌توانند باعث شیوع عفونت شوند که دست‌کم تا حدی از مصونیت در مقابل واکسن‌ها جان سالم به در می‌برند.
این مساله نیازمند نظارت مداوم جهانی و تولید واکسن‌های جدید برای کنترل درازمدت ویروس است، مانند اقدام‌های مشابهی که در مورد ویروس آنفولانزا انجام می‌شود. در هر صورت، با توجه به اینکه تقریبا مطمئنیم که ابتلا به ویروس کووید-۱۹ همچنان ادامه خواهد داشت، باید انتظار داشته باشیم که با چالش گونه‌های جدید نیز روبرو باشیم. برای مقابله با این خطر به مدیریت دقیق و فعال نیاز داریم.
سر‌و‌کله سویه اومیکرون از کجا پیدا شد؟
گزارش‌های اخیر در مورد سویه جدید نگران‌کننده اومیکرون، زنگ خطر جهانی را به صدا درآورده است.
پروتئین شاخک سویه اومیکرون به‌گونه‌ای باورنکردنی ۳۲ بار تغییر یافته است. این شامل جهش سویه‌هایی است که موفق به فرار از سیستم ایمنی شده و می‌توانند به سرعت انتقال پیدا کنند.
بنابراین خطر گسترش سریع اومیکرون و کاهش، نه از بین بردن، اثربخشی واکسن‌های فعلی وجود دارد.
با توجه به نرخ پایین واکسیناسیون در جنوب آفریقا، برخی نابرابری در توزیع واکسن در سطح جهانی را دلیل پیدایش سویه‌های جدید ویروس کرونا از جمله سویه او میکرون مي‌دانند.
با این حال، جهش‌های گسترده در اومیکرون با تغییر ویروس در یک بازه زمانی طولانی سازگاری دارد.
چنین سویه‌های بسیار جهش‌یافته در گذشته نیز ظهور یافته‌اند اما عموماً به طور گسترده گسترش نیافته‌اند.
واکسیناسیون جهانی به نفع همه است
گسترش واکسیناسیون جهانی با افزایش تامین واکسن، تضمین توزیع عادلانه، مبارزه با تعلل و کم‌کاری و جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست بسیار ضروری است.
نرخ بالای واکسیناسیون جهانی، روند کلی جهش ویروس را محدود می‌کند، از افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند محافظت می‌کند و احتمال شیوع ویروس‌های بسیار جهش‌یافته را کاهش می‌دهد، که همگی می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم خطر پیدایش سویه‌های جدید را کاهش دهند.
با توجه به اینکه جامعه جهانی هم‌اکنون به شدت به هم پیوسته است، تلاش کشورها برای مهار همه‌گیری و ایمن نگه داشتن شهروندان خود در برابر خطرات آن بدون به‌کارگیری چارچوبی برای همکاری و هماهنگی بین‌المللی، نتیجه‌ای نخواهد داشت.