آنچه در پی می‌آید روایت استفانی نولن، گزارشگر نیویورک تایمز از وضعیت کنونی شیوع اچ‌آی‌وی در آفریقا است.

نولن با یادآوری مشاهداتش از اوج اپیدمی ایدز در آفریقای ۱۵ سال پیش، از پیشرفت چشمگیر در مقابله با ویروس عامل ایدز در آفریقا می‌گوید و آن را به‌منزله درسی برای مبارزه با همه‌گیری کوویدـ۱۹ می‌نگرد.

اواخر سال ۲۰۲۱ و در دیداری از بیمارستان دولتی در منطقه چونگ‌وی در محدوده لوساکا، پایتخت زامبیا، آنچه که دیدم مرا میخکوب کرد و آن چیزی جز تخت‌های خالی بیمارستان نبود. ردیف‌ها ردیف تخت خالی بود.

من هرگز بیمارستانی در زامبیا را اینگونه ندیده بودم، ۱۵ سال پیش و در آخرین دیدارم، روی هر تخت دو سه مریض را سر و ته خوابانده بودند و روی زمین هم همینطور. راهرو بیمارستان هم به‌همین شکل بود؛ چشم‌های درشت بیماران نزار که از بالای گونه‌های تکیده‌شان نگاه می‌کرد؛ ناامیدی و رنج در فضا موج می‌زد.

اما حالا بخش‌های بیمارستان خلوت است، طوری که وقتی از دکتری که دور و بر بیمارستان را نشانم می‌داد پرسیدم که بیماران کجایند، پژواک صدای خودم را شنیدم. وقتی به آن دکتر گفتم که آخرین بار ۱۵ سال اینجا بودم فهمید که چرا این سوال را می‌پرسم.

او پاسخ داد که در ناحیه چونگ‌وی ۲۰۰ هزار نفر سکونت دارند که ۲۰ هزار نفر آنان از داروی ضدویروس پسگرد برای درمان اچ‌آی‌وی استفاده می‌کنند.

تنها نشانه‌های برجامانده از ایدز در زامبیا بیلبوردهایی در سراسر لوساکا، پایتخت، با چهره‌های خندان و شعار «من با... به ایدز پایان می‌دهم» بود. جای سه‌نقطه عباراتی مانند آزمایش مرتب، دریافت درمان و یا دارو برای جلوگیری از ابتلا، نشسته بود.

۱۵ سال پیش و زمانی که در بحبوحه اپیدمی ایدز گزارشگر مقیم ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی بودم، ۲۸ میلیون تن از ساکنان آفریقای سیاه، از جمله حدودا یک‌سوم جوانان در زامبیا، به ایدز مبتلا بودند. در آن سال‌ها و زمانی که ایدز در کشورهای ثروتمند به بیماری درمان‌پذیر تبدیل شده بود، هرساله در آفریقا، ۲ میلیون جانشان را بر اثر ابتلا به این بیماری از دست می‌دادند. هزینه داروی ضدویروس پسگرد به‌ازای هر نفر در آفریقا ده هزار دلار بود. قیمتی که تمام‌وکمال کمرشکن بود.

اکنون و پس از تقریبا دو دهه، ثمره آنچه آفریقا برای آن جنگید آشکارا به بار نشسته است و در این زمان، که جهان با موج جدیدی از شیوع همه‌گیری کوویدـ۱۹ روبه‌روست و این همه‌گیری پایان‌ناپذیر به نظر می‌رسد، این خود یادآوری است که هر چیز، چقدر ممکن‌ است.

راهش را بلدیم

آنچه امروزه در برخی نقاط آفریقا شاهد آنم این است که بیماران قرص‌هایشان را همان روز دریافت جواب مثبت آزمایش اچ‌آی‌وی دریافت می‌کنند و لازم نیست آنطور که چندین سال پیش دیده بودم، فرسایش سیستم ایمنی‌شان را به تماشا بنشینند تا نوبت دریافت داروی کمیابشان برسد.

نرخ امیدبه‌زندگی هم در آفریقا بالا رفته است و شمار موارد مثبت اچ‌آی‌وی هم تا حدودی به‌لطف تجویز داروهای پروفیلاکسی، پیشگیری دارویی، پایین آمده است.

مصرف روزانه اینگونه داروها کمک می‌کند که افراد در صورت قرار گرفتن در معرض ابتلا به اچ‌آی‌وی، به آن مبتلا نشوند.

سال‌هاست که این دارو برای مردان همجنسگرا در ایالات متحده تجویز می‌شود اما پای آن تنها اخیرا به آفریقا رسیده است. اینکه کادر درمان در آفریقا از این دارو این‌چنین راحت حرف می‌زد مرا به وجد آورد؛ چرا که سال‌ها تنها سلاح برای پیشگیری از ابتلا به با ایدز در آفریقا کاندوم و یا توصیه به مردم برای نداشتن رابطه جنسی بود.

در دوربان، شهری در آفریقای جنوبی، به کلینیکی رفتم که پرستاران، شرایط زنان جوان داوطلب نخستین آزمایش بالینی پادتن خنثی‌کننده برای مبارزه با اچ‌‌آی‌وی را بررسی می‌کردند. محققان امیدوارند که این پادتن، کلید صندوقچه داروهای جدیدی برای جلوگیری از ابتلا، درمان‌های جدید آسان‌تر و حتی علاج این بیماری باشد.

راه زیادی تا پایان ایدز باقی مانده است. همه‌گیری کوویدـ۱۹ در آفریقا، اختلالی عظیم در آزمایش اچ‌آی‌وی و دارورسانی به وجود آورده و به معاش افراد هم، به اشکالی که آنان را در برابر ویروس کرونا آسیب‌پذیرتر می‌کند، لطمه رسانده است.

اما اچ‌آی‌وی در آفریقا به‌شکل آشکاری به عقب رانده شده است و آنچه در بیمارستان چونگ‌وی زامبیا، به‌عنوان سندی از مقاومت و ابتکار انسانی دیدم، مرا دلگرم کرد و یادآور آن بود که زمان نبرد با یک ویروس کوتاه نیست. یا بهتر بگویم، آنچنان که ما می‌خواهیم کوتاه نیست. اما ممکن است در آینده‌ای که در حال حاضر از تصور آن ناتوانیم، از گوشه‌ای پدیدار شود.