به‌گزارش روزنامه واشینگتن پست، ساخت واکسنی موثر بر سویه اومیکرون کرونا وارد مرحله آزمایش بالینی شده است و داوطلبان برای تزریق این واکسن آماده می‌شوند. کارآیی و امنیت این واکسن می‌تواند پس از آزمایش بالینی مورد تایید قرار گیرد.

انتشار این خبر در حالی است که شمار موارد ابتلا به اومیکرون در فصل زمستان افزایش یافته و جهان با تسهیل مقررات ماسک زدن برای بازگشت به زندگی معمولی آماده می‌شود.

اما مساله این است که دنبال کردن سویه‌به‌سویه کرونا و ساخت واکسنی برای هر سویه، رویکردی پایدار و چندان عملی و کاربردی نیست. پس سوال این است: اگر واکسنی موثر بر تمام سویه‌های فعلی و آتی ویروس کرونا ساخته شود چه؟

هدف دانشمندان از ساخت این واکسنی موثر بر همه‌ سویه‌‌ها همین است. واکسنی که نه‌تنها در برابر تمامی سویه‌های فعلی ویروس کرونا مصونیت گسترده‌تری ایجاد می‌کند، بلکه محافظت در مقابل سویه‌های آتی را نیز در برمی‌گیرد.

در بحبوحه همه‌گیری کوویدـ۱۹، جهان دست‌کم به یک واکسن «همه‌‌سویه‌حریف» نیاز دارد. اما ساخت واکسنی که بتواند از وقوع یک همه‌گیری آتی دیگر ناشی از ویروس کرونا در دنیا جلوگیری کند بهتر هم خواهد بود؛ محافظت در برابر ویروسی دیگر از این خانواده که ممکن است در آینده از حیوان به انسان منتقل شود و پاندمی دیگری را رقم بزند. به نوشته واشینگتن پست، دانشمندان همین حالا هم از اینکه اقدامی سریع‌السیر برای ساخت چنین واکسنی آغاز نشده، متعجب‌اند.

آنتونی فائوچی، مدیر موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا با تاکید بر نیاز به زمان در فرآیند اضطراری ساخت واکسنی «همه‌کاره» گفت که سرعت و سهولت ساخت واکسنی موثر بر تمامی سویه‌ها نمی‌تواند به‌شتاب و آسانی ساخت واکسن فعلی کرونا باشد و اکتشافات علمی بسیار برای ساخت چنین واکسنی لازم است.

درو وایسمن، ایمنی‌شناس دانشکده پزشکی پنسیلوانیا در این باره به واشینگتن‌پست گفت تاکنون هر شش ماه یک‌بار سویه‌ای جدید سربرآورده و تا وقتی کل جهان واکسینه نشود وضعیت به همین منوال خواهد بود.

اما واکسن جامعی که محل بحث است، نسل دیگری از واکسن است که با واکسن فعلی در دسترس فرق خواهد داشت و دانشمندان برای اینکه این واکسن با طیفی وسیع از ویروس بجنگد، باید شیوه‌های علمی بهتری سوار کنند.

ساخت این واکسن طبق پژوهش‌های پیشین شدنی به نظر می‌رسد. تحقیقی منتشرشده در نشریه پزشکی نیواینگلند در سال ۲۰۲۰ که محققان در سنگاپور آن را انجام داده بودند نشان داد که سیستم ایمنی بهبودیافتگان مبتلایان در جریان شیوع سارس در دو دهه گذشته، با تزریق واکسن فعلی کرونا، پادتن‌هایی ترشح کرده‌ که قادر است راه مجموعه‌ای از سویه‌ها و ویروس‌های دیگر از خانواده ویروس کرونا را سد کند.

اما همچنان ساخت تک‌واکسنی موثر بر طیفی از ویروس‌های کرونا پیچیده است.

دنیس برتون، پژوهشگری ساخت واکسن گفت که در آغاز همه‌گیری کرونا، ویروس مجهز به حقه‌های پیچیده برای ورود به بدن نبود و دانشمندان در مهار آن موفق عمل کردند. برتون افزود اما با پیدایش سویه‌های گوناگون ویروس، مدیریت آن دشوار و دشوارتر شده است و برانگیختن واکنش پادتنی مناسب از طریق تزریق واکسن، حالا باید دقیق‌تر و حساب‌شده‌تر باشد.

اما جهان به این واکسن نیاز دارد. چرا که ساخت یک واکسن موثر بر تمامی سویه‌های ویروس کرونا پیش‌نیاز ساخت واکسن برای جلوگیری از همه‌گیری‌های آتی و همچنین راه برون‌رفت از بحران فعلی است.

بارتون هینس، ایمنی‌شناس دانشکده پزشکی دوک در کارولینای شمالی سویه اومیکرون را تلنگری خواند که به جهان یادآوری کرد که همه‌گیری کوویدـ۱۹ تمام نشده است. هاینس تاکید کرد جهان به‌جز پیش‌بینی موج شیوع آتی، به واکسنی نیاز دارد که در برابر تمام سویه‌های ویروس کرونا که دست‌کم طی ۳ تا ۵ سال آینده پیدا خواهد شد، کارساز باشد.

تیم هینس در حال کار برای تولید واکسنی با فناوری «ریزذره» است. چنین واکسنی با اتصال قسمت‌های کوچکی از دامنه اتصال گیرنده چند ویروس‌ کرونا به پروتئینی ریزذره محقق می‌شود. آزمایش روی میمون‌ها نشان داده که این روش نه‌تنها راه ورود ویروس کرونا و سویه‌های جهش‌یافته‌اش را سد می‌کند، همچنین از ورود گروهی از ویروس‌های کرونای شایع میان خفاش‌ها نیز جلوگیری می‌کند.

هینس امیدوار است که سال ۲۰۲۲، این واکسن به مرحله آزمایش انسانی برسد.

واکسن به سیستم ایمنی راه شناسایی ویروس را می‌آموزد. این اغلب از راه ارائه نوعی از آن ویروس خاص به سیستم ایمنی انجام می‌شود. درباره ویروس کرونا، این شاخصه برای شناسایی می‌تواند شاخک پروتئینی این ویروس باشد. پس امتیاز نسل بعدی واکسن کرونا به انتخاب شاخصه‌ و راه ارائه آن به سیستم ایمنی بدن است.

نیل کینگ، زیست‌شیمیدان دانشگاه واشینگتن و یکی از پژوهشگران دست‌اندرکار ساخت واکسن جامع برای سویه‌های کرونا گفت که سیستم ایمنی بدن به‌گونه‌ای تکامل یافته که به «تکرار» بهتر واکنش نشان می‌دهد. کینگ افزود که واکسن‌های «ریزذره» برای ساخت واکسنی «همه‌سویه‌حریف» موثرتر است چرا که آنتی‌ژن‌ها را به‌صورت مجموعه‌ای مکرر ارائه می‌دهد تا واکنش بهتر سیستم ایمنی را برانگیزد.

شیوه دقیق ساخت واکسنی «همه‌کاره» همچنان محل مباحثات علمی میان دانشمندان است. اما آنچه روشن است این است که هر نیم‌سال واکسن جدیدی ساختن هم راه منطقی و همچنین منصفانه‌ای برای محافظت از جان افراد در سراسر جهان نیست. ریچارد هچت، مدیرعامل «ائتلاف برای نوآوری‌ در حوزه آمادگی برای همه‌گیری» گفت این رویکرد حتی در کشورهای پردرآمد هم نمی‌تواند راهبردی طولانی‌مدت باشد.

به‌گفته دانشمندان برای ساخت این نوع واکسن‌ها، کشف پادتن‌هایی که قادر به شناخت و خنثی‌سازی طیف وسیعی از ویروس‌ها باشد کلیدی است. اما از آن مهم‌تر، آموختن راهی برای فعال‌سازی این پادتن‌ها در بدن برای ایجاد یک سپر دفاعی است. این فرآیند فعال‌سازی گرچه در حرف ساده به نظر می‌رسد، اما در عمل بسیار دشوار است.

مساله دیگر میزان پادتنی است که واکسن ترشح آن را برمی‌انگیزد که باید بسامد کافی داشته باشد تا بتواند با طیفی از سویه‌های ویروس مقابله کند و دستیابی به چنین هدفی هم آنچنان ساده نیست.

یک مساله دیگر علمی پیرامون ساخت واکسن «همه‌کاره»، ماندگاری است. واکسنی جامع که تاثیر مصونیت آن به‌سرعت کمرنگ شود برای جلوگیری از همه‌گیری‌های آتی چندان کاربردی به نظر نمی‌رسد. هینس گفت که دانشمندان به‌دنبال واکسنی مثل واکسن کزازند. او افزود واکسن کزاز هر ده سال یک‌بار تجدید می‌شود و جهان به چنین‌ نوع از واکسن نیاز دارد.

بسیاری متخصصان می‌گویند که جنس چالش ساخت این نوع واکسن‌ها، کاملا متفاوت از ساخت نسل‌اول واکسن‌هاست.

یوشی‌هیرو کاوائوکا، متخصصی که در دانشگاه ویسکانسین ایالات متحده بر روی ساخت واکسنی جامع کار می‌کند گفت که ۷۰ سال است که دانشمندان در حال کار برای یافتن واکسنی جامع برای آنفلوانزایند و هنوز هم موفق به ساخت آن نشده‌اند. او افزود که البته ویروس کرونا ویروسی متفاوت است و ارزش تلاش برای ساخت واکسنی «همه‌سویه‌حریف» را دارد، اما ممکن است این کار ساده نباشد.