با افزایش تحریم‌های غرب علیه روسیه، این کشور در آستانه نکول و ناتوانی در پرداخت به موقع بدهی‌های خود قرار دارد. کارمن راینهارت، اقتصاددان ارشد بانک جهانی، هشدار داد روسیه و متحدش بلاروس بسیار به نکول نزدیک هستند.

هفته جاری سررسید پرداخت ۱۱۷ میلیون دلار بدهی روسیه و زمانی است که مشخص می‌شود این کشور از پس پرداخت این بدهی به دلار برمی‌آید یا خیر. در حالی‌که روسیه بدهی‌های نسبت کمی دارد و سیستم مالی آن نسبت به سایر کشورها کمتر با سایر نقاط جهان یکپارچه شده است، برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که نکول قریب‌الوقوع بدهی روسیه می‌تواند تبعات غیر قابل پیش‌بینی داشته باشد.

روزنامه بریتانیایی گاردین در مقاله‌ای به مساله نکول روسیه و تاثیر آن بر اقتصاد روسیه و جهان پرداخته است.

نکول چیست؟

نکول زمانی رخ می‌دهد که وام گیرنده نتواند به موقع بدهی خود را طبق توافق بین طرفین پرداخت‌ کند.

بانک کانادا و بانک انگلستان، که نکول‌های دولتی جهانی را بررسی می‌کنند، ارزش کل بدهی‌های دولتی را در سرتاسر جهان ۴۴۳/۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ تخمین زدند که حدود ۰/۵ درصد از بدهی عمومی جهان است.

آرژانتین، بلیز، اکوادور و سورینام دولت‌هایی هستند که اخیر نکول کرده‌اند و توانایی پرداخت‌ بدهی‌های ارزی خود را ندارند. برخی کشورها مانند آمریکا و بریتانیا همواره خوش‌حساب بوده‌اند با این حال، هر دو در گذشته مواردی از نکول داشته‌اند؛ بریتانیا در سال ۱۶۷۲ در زمان سلطنت چارلز دوم و آمریکا در سال ۱۸۶۲ در زمان جنگ داخلی آمریکا.

روسیه در ۱۶ مارس دو سررسید پرداخت بدهی یا پرداخت سود دارد، اما یک مهلت ۳۰ روزه خواهد داشت، به این معنی که نکول به طور رسمی دست‌کم تا آوریل اتفاق نمی‌افتد.

آخرین بار چه زمانی روسیه نکول کرد؟

روسیه قبلا در طول انقلاب ۱۹۱۷ و در سال ۱۹۹۸، زمانی که اقتصاد این کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ضعیف بود و هزینه‌های جنگ در چچن به این معنی بود که این کشور قادر به پرداخت بدهی‌های خود نبود، نکول کرده است. اما حتی در آن زمان، روسیه قادر بود بدهی‌های ارزی خود را پرداخت کند.

بحران موسوم به روبل باعث آسیب جدی به اقتصاد کشورهای همسایه شد و شوک بزرگی به سیستم مالی جهانی وارد کرد، از جمله زیان‌های هنگفتی برای صندوق تامین سرمایه آمریکا برای مدیریت سرمایه بلند مدت.

خطر نکول چیست؟

روسیه در سال‌های اخیر در واکنش به تحریم‌های غرب به علت الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴، با وجود مازاد بودجه و کاهش اتکای خود به دلار آمریکا، موقعیت مالی خود را تقویت کرده است.

بر اساس گزارش موسسه مالی بین‌المللی، بدهی‌های خارجی روسیه از حدود ۷۳۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به حدود ۴۸۰ میلیارد دلار کاهش یافته است. از این میزان، ۱۳۵ میلیارد دلار باید ظرف یک سال به طلبکاران پرداخت شود. اما میزان بدهی خود دولت نسبت ناچیز است.

روسیه ۴۰ میلیارد اوراق قرضه به صورت دلار و یورو دارد که برای اقتصاد روسیه در مقایسه با کشورهای دیگر ناچیز است. سرمایه‌گذاران خارج از روسیه نیز ۲۸ میلیارد دلار از بدهی این کشور را به صورت روبل در اختیار دارند. این مشکل برای شرکت‌های روسی که اوراق قرضه بین‌المللی آنها اندکی کمتر از ۱۰۰ میلیارد دلار است، بزرگ‌تر است.

چرا ممکن است روسیه نکول کند؟

تحریم‌های غرب علیه بانک مرکزی روسیه و بزرگترین وام‌دهندگان این کشور باعث ایجاد اختلال در تراکنش‌های مالی شده است. مسکو در واکنش به این موضوع، سیاست کنترل‌ سرمایه، از جمله تعلیق پرداخت‌ بدهی‌های دولتی به سرمایه‌گذاران خارجی را اعمال کرده است.

وزارت دارایی روسیه اعلام کرده بدهی‌های دولتی را به طور کامل و به موقع پرداخت می‌کند. با این حال، ولادیمیر پوتین گفته نهادهای روسی می‌توانند بدهی‌های ارزی خود را به روبل با نرخ ارز تعیین‌شده توسط بانک مرکزی روسیه به ساکنان «کشورهایی که درگیر فعالیت‌های خصمانه هستند» پرداخت کنند.

اگر تحریم‌ها غرب اعمال نمی‌شد، روسیه با انباشت ۶۳۰ میلیارد دلار ذخیره در بانک‌های خارجی می‌توانست بدهی‌های ارزی خود را پرداخت کند. اما آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا با مسدود کردن دارایی‌های بانک مرکزی روسیه ، بسیاری از این ذخایر را غیرقابل دسترس کرده‌اند.

آژانس رتبه‌بندی فیچ (Fitch) در اوایل هفته پیش اعلام کرد رتبه بدهی دولتی روسیه به دومین سطح پایین خود رسیده و گفت که نکول «قریب‌الوقوع» است.

تبعات نکول برای روسیه چه خواهد بود؟

نکول به دلیل آسیب به اعتبار بدهکاران وام گرفتن را در آینده سخت‌تر و پرهزینه‌تر می‌کند. اما روسیه همین‌حالا نیز پس از حمله به اوکراین در صحنه جهانی منزوی شده است. دولت‌های غربی اکنون مانع از ورود سرمایه‌های جدید دولت روسیه به بازارهای سرمایه، از جمله بازار سرمایه لندن و نیویورک شده‌اند.

بر اساس گزارش موسسه مالی بین‌المللی، تحریم‌هایی که هزینه تامین مالی را افزایش می‌دهند، احتمال به موقعیت مالی دولت ضربه می‌زند و به طور بالقوه مسکو را مجبور به کاهش هزینه‌ها یا افزایش مالیات می‌کند.

تبعات نکول در خارج از روسیه چه خواهد بود؟

هدف قرار دادن سیستم مالی روسیه برای اعمال فشار اقتصادی در داخل کشور است، اگرچه ممکن است اثرات غیرمستقیم گسترده‌تری بر سیستم بانکی جهانی داشته باشد.

با این حال، بسیاری از اقتصاددانان، از جمله اندرو بیلی، رییس بانک مرکزی انگلستان، می‌گویند پیوند مالی روسیه با سایر نقاط جهان ناچیز است و اهمیت سیستماتیک ندارد.

بر اساس داده‌های بانک تسویه بین المللی، حدود ۱۲۱ میلیارد دلار ذخیره مالی در بانک‌های خارجی، عمدتا اروپا، وجود دارد که در صورت نکول روسیه ضرر خواهند کرد. موسسه مالی بین‌المللی برآورد کرده که بانک‌های خارجی نقش کوچکی در این کشور دارند و تنها ۶/۳ درصد از کل دارایی‌های روسیه را در اختیار دارند.

بخش خصوصی روسیه عمدتا برای تامین مالی خود به وام‌‌های بانک‌های دولتی وابسته است. سرمایه‌گذاری خارجی در بازار بدهی‌های دولتی روسیه هم‌اکنون ۲۰ درصد از کل بدهی‌های معوق است. عدم اطمینان از وضعیت سیاسی از سال ۲۰۱۴ شروع شده، خریداران خارجی را دلسرد کرده است.

راینهارت از بانک جهانی به رویترز گفت تبعات اقتصادی تحریم روسیه تاکنون محدود بوده است، اما همچنان خطر وجود دارد.

او گفت: «من نگران چیزهایی هستم که نمی بینم. موسسه‌های مالی از سرمایه خوبی برخوردارند، اما ترازنامه‌ها اغلب مبهم هستند... مساله نکول بخش خصوصی روسیه است و نمی توان ساده‌ با آن برخورد کرد.»