آمار رسمی خودکشی در ایران از سال ۱۳۹۹ از سوی حکومت منتشر نشده است، با این حال اعتماد روز ۱۹ شهریور به مناسبت روز جهانی پیشگیری از خودکشی گزارشی با استناد به بررسی دادههای خودکشی از سوی پژوهشگران منتشر کرد.
این دادهها تاکید دارند که سرچ و کاربرد این کلمه در فضای مجازی و البته وقوع خودکشی در جامعه، ارتباط مستقیمی با شرایط اقتصادی و اجتماعی داشته است.
این آمار همچنین نشان میدهد که پس از اعتراضات سال ۹۶، اعتراضات آبان ۹۸، رکود اقتصادی و گسترش فقر پس از کووید-۱۹ در سال ۹۹ و فروکش کردن اعتراضات خیابانی خیزش انقلابی در فروردین ۱۴۰۲ خودکشی و صحبت از آن در ایران افزایشی چشمگیر داشته است.
اعتماد به نقل از محمدعلی سلطانی، پژوهشگر در حوزه روانشناسی شبکههای اجتماعی نوشت که دادههای استخراج شده از فضای مجازی نشان میدهند از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا شهریور ۱۴۰۲ در متون خبری و خبرگزاریها و رسانههای آنلاین ۶۱ هزار پست خبری از ۷۱۹ خبرگزاری در رابطه با خودکشی تولید شده است.
به توصیه کارشناسان اگر با کسی یا کسانی روبهرو میشوید که از جملهها و عبارتهایی نشاندهنده افسردگی یا تمایل به پایان زندگی استفاده میکنند، از آنان بخواهید با پزشک معتمد، نهادهایی که در این زمینه فعالیت میکنند یا فردی مورد اعتماد، درباره نگرانیهایشان صحبت کنند. اگر به خودکشی فکر میکنید در ایران با اورژانس اجتماعی با شماره تلفن ۱۲۳ تماس بگیرید.
دادههای مرتبط با خودکشی در خیزش انقلابی
دادههای منتشر شده در اعتماد نشان میدهد که میزان جستوجوی گوگل برای کلمه خودکشی دقیقا در زمانی که اعتراضات کشور «نمود بیرونی کمتری داشت»، یعنی در فروردین ۱۴۰۲ با افزایش روبهرو بوده است.
در همین زمان، کیومرث پوراحمد، کارگردان سرشناس سینمای ایران دست به خودکشی زد، اما با اینکه کاربران شبکههای اجتماعی درگیر مرگ خودخواسته او بودند، بیشترین سرچهای گوگل در مناطق محروم کشور اتفاق افتاد.
آماری که به گفته محمدعلی دادگسترنیا، مدیر آموزش و پژوهش شرکت لایفوب باید به آن حساس بود چراکه بررسیهای او نشان میدهند میزان سرچ خودکشی در گوگل در فروردین ۱۴۰۲ نسبت به نیمه دوم سال ۱۴۰۱ افزایش بیش از دو برابری داشته است.
اتفاقی که به نظر میرسد با سرکوب اعتراضات مردمی در جریان خیزش انقلابی و فروکش کردن تجمعهای خیابانی مرتبط باشد.
دادگسترنیا با توجه به دادههای تحلیل عواطف که سامانه وبلایف میتواند از شبکههای اجتماعی استخراج کند، به اعتماد گفت که یکی از پررنگترین عاطفههایی که در توییتهای بعد از مرگ مهسا ژینا امینی دیده میشد، «انتظار» به امید زود محققشونده بود.
به گفته او، محقق نشدن این انتظار باعث «سرخوردگی بخشی از مردمی شد که در این زمینه تولید محتوا میکردند».
حمیدرضا کشاورز، پژوهشگر رسانههای اجتماعی و مدیرعامل شرکت لایفوب هم به اعتماد گفت که از روز قتل حکومتی مهسا امینی تا سه ماه پس از آن، ۶۸ درصد از کل محتوای توییتر فارسی، به این موضوع، حواشی و تبعات آن مرتبط بوده و ۷۷ درصد از کل حسابهای کاربری، حداقل یک مطلب درباره آن منتشر کردهاند.
همچنین، آمار پیوستن کاربران به توییتر بعد از آن بهطور چشمگیری صعودی شده و با افزایش ۲۶ برابری، از متوسط ۶۰۰ کاربر در روز به ۱۶ هزار کاربر در روز، در آن مقطع رسید.
توییتهای کاربران درباره افسردگی، اضطراب و خودکشی طی چهار سال اخیر
اعتماد در بخشی دیگر از گزارش خود به روانشناسی شبکههای اجتماعی پرداخت و نوشت که محمدعلی سلطانی با بررسی مدل حافظه آنلاین کاربران ایرانی در بازه زمانی سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲، توانسته است بر اساس دادهها میزان شادی و غم کاربران را اندازهگیری کند.
سلطانی در این بررسی آماری، روی خوداظهاری کاربران در رابطه با افسردگی، اضطراب و خودکشی در شبکههای اجتماعی و رسانههای آنلاین ایران تمرکز کرده است.
به گفته او طی این چهار سال، در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر) یک میلیون پست در مورد اضطراب، ۵۷۵ هزار توییت در ارتباط افسردگی و ۴۱۹ هزار مطلب هم در مورد خودکشی منتشر شده است.
محتواهای تولید شده درباره این سه کلیدواژه، در مجموع از سوی یک میلیون و ۵۱۰ هزار کاربر توییت شده است.
سلطانی همچنین تاکید کرده است که در بازه زمانی کنکور و اعلام نتایج آن و رویدادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، تولید محتوا درباره خودکشی، افسردگی و اضطراب افزایش مییابد.
ترندهای خودکشی چهار سال گذشته کدامها بودند؟
این روزنامه همچنین به بررسی ترندهای خودکشی طی چهار سال اخیر و از شهریور ۱۳۹۸پرداخته است.
روز ۱۸ شهریور آن سال سحر خدایاری معروف به «دختر آبی» با خودسوزی به دلیل به زندگی خود پایان داد و ۱۲ هزار و ۷۹۰ توییت درباره آن منتشر شد.
او او که تنها ۲۹ سال داشت، به دلیل تلاش برای ورود به ورزشگاه و تماشای مسابقات فوتبال تیم استقلال در لیگ قهرمانان آسیا بازداشت و به زندان محکوم شد و در اعتراض به این اتفاق دست به خودکشی زد.
یکی دیگر از قلههای تولید محتوا در رابطه با خودکشی در ۳۰ خرداد ۱۳۹۹ با خودکشی است که شش هزار توییت را به خود اختصاص داد.
اما یکی از پرتکرارترین توییتها با محتوای خودکشی مربوط به مرگ خودخواسته ناصر مرادی، پدر امیرحسین مرادی، دانشجوی نخبه زندانی در مهر ۱۳۹۹ است که ۲۵ هزار و ۵۰۶ توییت درباره آن تولید و منتشر شد.
خودکشی غلامرضا منصوری، از قضات معروف جمهوری اسلامی در پروندههای فعالان رسانهای و سیاسی، تعلیق کنکور سراسری سال ۱۳۹۹، خودکشی شیده لالمی روزنامهنگار، خودکشی آزاده نامداری مجری تلویزیون در ۱۴۰۰ و خودکشی زهره فکور صبور در اسفند همان سال نیز از دیگر ترندهای خودکشی در این چهار سال هستند.
تا پیش از قتل حکومتی مهسا امینی، بزرگترین پیک با بیش از ۲۵ هزار توییت متعلق به موضوع خودکشی پدر امیرحسین مرادی بود، اما در سال ۱۴۰۱ بزرگترین قلهها ساخته شدند؛ از جمله در دو مهر ۱۴۰۱که ۷۵ هزار و ۵۸۹ توییت در رابطه با محتوای خودکشی منتشر شد.
پیک بعدی ۱۵ مهرماه بود که روایتهای حکومتی مبنی بر خودکشی سارینا اسماعیلزاده و نیکا شاکرمی، از نوجوانان معترض کشتهشده در خیزش انقلابی باعث به وجود آمدن بالاترین ارتفاع نمودار با ۱۴۰هزار و ۹۹۴ توییت شد.
بر اساس گزارش اعتماد، از دی ۱۴۰۱ موجها به پایین گرایش دارند تا زمان مرگ خودخواسته کیومرث پوراحمد در ۱۴۰۲ که یکبار ۱۰ هزار توییت و بار دیگر ۱۲ هزار توییت را به خود اختصاص داد.
تفاوت ترند خودکشی در توییتر و اینستاگرام
نمودارهای مربوط به دادههای شبکههای اجتماعی درباره خودکشی، نشان میدهند که در اینستاگرام مباحث مربوط به خودکشی مربوط به سبک زندگی جوانان و نوجوانان است و آنان چنین محتوایی را با کلیدواژههایی مانند «مرگ، غمگین، رمانتیک، عشق، دیس لاو یا دپ» تولید میکنند.
در مقابل، این رویدادها هستند که خودکشی را در شبکه اجتماعی ایکس ترند میکنند.
به گفته سلطانی، در شبکه اجتماعی اکس که بیش از یک میلیون کاربر فعال فارسی زبان در آن هستند، به صورت میانگین روزانه ۲۵۵ توییت مربوط به خودکشی تولید میشود.
در گروههای تلگرامی هم ترکیبی از توییتر و اینستاگرام و با ریشه رویدادها و اعتراضات و همچنین مسائل عاشقانه و رمانتیک و سبک زندگی دیده میشود.
بر اساس پژوهشهای انجام گرفته، در اخبار کشور چیزی که باعث تولید محتوای خودکشی میشود حوادث و آسیبهای اجتماعی است که منجر به تولید محتوای خبری و گزارشی میشود.
روزنامه اعتماد تیر امسال نیز در گزارشی بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی فرماندهی انتظامی، نوشته بود که نرخ مرگ و میر ناشی از خودکشی ۵/۱ مورد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است و بر اساس گزارش شاخصهای عدالت اجتماعی، طی ۱۰ سال بیش از ۴۰ هزار مرگ ناشی از خودکشی ثبت شده است.
بر مبنای این گزارش، در فاصله سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹، هر سال بهطور متوسط چهار هزار و ۱۸۳ نفر در ایران به دلیل خودکشی جانشان را از دست دادهاند.
همچنین بر اساس گزارش شاخصهای عدالت اجتماعی، طی ۱۰ سال بیش از ۴۰ هزار مرگ ناشی خودکشی از سوی نیروی انتظامی ثبت و ضبط شده که بیش از دو برابر کل آمار قتل در دهه ۱۳۹۰ با فراوانی کمتر از ۲۰ هزار نفر است.
