پس از گذشت بیش از یک سال از تجاوز نظامی روسیه به خاک اوکراین، روزنامه گاردین روز چهارشنبه پنجم مهر از وجود سندی محرمانه خبر داد که حاوی اطلاعاتی درباره وجود قطعات اروپایی در پهپادهای انتحاری جمهوری اسلامی است که در حمله به اوکراین به کار گرفته می‌شوند.
به گزارش گاردین، کی‌یف می‌گوید پهپادهای ایرانی مورد استفاده روسیه دارای قطعات مختلف ساخت اروپا هستند.
بر اساس این سند محرمانه که کی‌یف برای متحدان غربی خود ارسال کرده، پهپادهای کامیکازه ایرانی که در حملات به شهرهای اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرند، مملو از قطعات ساخت شرکت‌های اروپایی هستند.
جمهوری اسلامی بارها ارسال پهپاد به روسیه را برای استفاده در جنگ اوکراین تکذیب کرده است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی روز ۲۶ شهریور بار دیگر گفت که ایران هیچ پهپادی برای استفاده در جنگ اوکراین به روسیه نداده است.
این در حالی است که در یکی از آخرین موارد استفاده از پهپادهای ایرانی، ارتش روسیه روز ۱۹ شهریور به کی‌یف، پایتخت اوکراین حمله کرد.
مقام‌های اوکراینی گفتند نیروی هوایی اوکراین توانست ۲۶ پهپاد تهاجمی شاهد ساخت ایران را در جریان این حمله منهدم و سرنگون کند.
کی‌یف اما در این سند از متحدان غربی خود خواستار استفاده از موشک‌های دوربرد برای حمله به سایت‌های تولید پهپاد در روسیه، ایران و سوریه شده است.
در این سند آمده است: «اگر شرکای غربی ابزار لازم برای تخریب کارخانه‌ها را فراهم کنند، ممکن است حمله به این مراکز توسط نیروهای دفاعی اوکراین انجام شود.»
از جمله پیشنهادهای متحدان غربی اوکراین برای مقابله با تجهیز نظامی روسیه، «حمله موشکی به کارخانه‌‌های تولید این پهپاد ها در ایران و سوریه و همچنین به یک سایت بالقوه تولید پهپاد در روسیه» است.
این در حالی است که کشورهای غربی کوشیده‌اند از طریق اعمال تحریم، مانع از ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه شوند.
روز ۲۹ شهریور، وزارت خزانه‌داری آمریکا هفت فرد و چهار نهاد مستقر در ایران، چین، روسیه و ترکیه را به دلیل ارتباط با برنامه پهپادی جمهوری اسلامی تحریم کرد.
دولت اوکراین اما در این سند ۴۷ صفحه‌ای که مرداد ماه سال جاری به دولت‌‌های عضو گروه جی-۷ ارسال شده است، می‌گوید که در سه ماه پیش از آن بیش از ۶۰۰ حمله به شهرهای این کشور با پهپادهای حاوی فن‌آوری غربی صورت گرفته است.
بر اساس این سند که به دست گاردین رسیده، ۵۲ قطعه الکتریکی تولید شده به وسیله شرکت‌های غربی در پهپاد «شاهد ۱۳۱» و ۵۷ قطعه در مدل «شاهد ۱۳۶» با برد پروازی دو هزار کیلومتر و سرعت کروز ۱۸۰ کیلومتر در ساعت کشف شده است.
از پنج شرکت اروپایی از جمله یک شرکت لهستانی که زیرمجموعه یک شرکت چند ملیتی بریتانیایی است، به عنوان تولیدکنندگان اصلی این قطعات شناسایی شده نام برده میشود.
در این گزارش آمده است: «در میان تولید کنندگان قطعات، شرکت‌‌هایی هستند که مقر آن‌ها در کشورهای ائتلاف تحریم‌ها، یعنی ایالات متحده، سوئیس، هلند، آلمان، کانادا، ژاپن و لهستان است.»
بر اساس این سند، ایران در ابتدا پهپادهای شاهد را در یک کارخانه در سوریه تولید و به بندر نووروسیسک روسیه تحویل می‌داد اما اخیرا تولید پهپادها به روسیه و به منطقه تارتار مرکزی آلابوگا منتقل شده است؛ اگرچه تهران همچنان به تامین قطعات ادامه می‌دهد.
این سند می‌گوید دولت ایران تلاش می‌کند «تامین تسلیحات برای ارتش روسیه را انکار کند».
طبق گزارش گاردین از این سند محرمانه، تولید پهپادهای ایرانی با تحریم‌ها سازگار بوده است: «ایران در ساخت این پهپادها بیشتر از قطعات تجاری که عرضه آن‌ها ضعیف است و معمولا بر تولیدشان نظارت چندانی وجود ندارد استفاده می‌کند.»
بر اساس گزارش اوکراین، اطلاعات گمرکی نشان می‌دهد «تقریبا تمام واردات [این تجهیزات] به ایران از ترکیه، هند، قزاقستان، ازبکستان، ویتنام و کاستاریکا صورت گرفته است».
بارت گروتس، نماینده پارلمان اروپا که در کمیته فرعی دفاع و امنیت حضور دارد، معتقد است برای مقابله با سوءاستفاده از قطعات غربی، هماهنگی کافی میان سرویس‌های اطلاعاتی اتحادیه اروپا وجود ندارد: «من فکر می‌کنم بسیاری از آژانس‌های اطلاعاتی اروپایی به تحریم‌ها حتی نگاه هم نمی‌کنند.»
سند دولت اوکراین؛ رگبار مرگ: گزارش پهپادهای شاهد ۱۳۱ و ۱۳۶
این سند به روزترین تحلیل را از تغییر تاکتیک‌ها و برنامه‌های تولید پهپاد روسیه از زمان اولین استفاده از پهپادهای شاهد در شهر کوپیانسک در منطقه خارکیف در روز ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ نشان می‌دهد:
- توقف حملات پهپادی از ۲۶ آبان تا ۱۶ آذر ۱۴۰۱ ادامه یافت: «این توقف احتمالا به دلیل تلاش برای انطباق دادن هواپیماهای بدون سرنشین طراحی شده برای آب و هوای گرم با زمستان اوکراین بوده است» و این «ممکن است نشان‌دهنده همکاری بیشتر بین روسیه و ایران در تولید و نوسازی پهپاد های شاهد ۱۳۱ و ۱۳۶ باشد.»
- تحویل پهپادهای شاهد ۱۳۱ و ۱۳۶ از ایران به روسیه از طریق دریای خزر انجام میشود. این پهپادها از تهران به بندر امیرآباد تحویل و از آنجا به شهر بندری ماخاچ کالیا در روسیه ارسال می‌شوند.
- علایم موجود روی قطعات الکترونیکی پهپادهای مورد استفاده در اوکراین در ماه‌های اخیر «احتمالا با استفاده از لیزر» از بین رفته‌اند و نیروهای روسی شروع به استفاده از نام‌‌های Granium1 و Granium2 برای این پهپادها کرده‌اند: «احتمالا این تغییر نام بخشی از توافق بین ایران و روسیه برای پنهان کردن نقش ایران است.»
- در اوایل خرداد، یک مدل جدید شاهد ۱۳۶ با علامت «Y002» در اوکراین سرنگون شد که «ممکن است این پهپاد در یک مرکز جدید تولید در روسیه مونتاژ شده باشد».
گفته میشود بال این مدل متفاوت بوده که «ممکن است تاییدکننده تولید آن در یک مکان جدید باشد.»
- روسیه و ایران در حال کار بر روی یک موتور جدید برای شاهد ۱۳۶ هستند که می‌تواند سرعت و برد پهپادها را بهبود ببخشد.
اما بر اساس گزارش اوکراین به گروه جی-۷ که شامل کشورهای فرانسه، ایالات متحده، بریتانیا، آلمان، ژاپن، ایتالیا و کانادا و اتحادیه اروپا میشود، طیف وسیعی از قطعات تولیدشده به وسیله شرکت‌های غربی، در مدل‌های پهپاد سرنگون شده یافت شده است.
طبق این گزارش مشخصات قطعات اروپایی به کار رفته در پهپادهای شاهد به شرح زیر است:
یک پمپ سوخت تولید شده در لهستان توسط شرکت آلمانی TI Fluid Automotive Gmbh که شرکت چند ملیتی انگلیسی TI Fluid Systems شرکت مادر آن است، در شاهد ۱۳۶ کشف شد. همچنین یک میکرو کنترلر با حافظه فلش داخلی و حافظه بسیار پایین.
طبق این مقاله، تنظیم کننده افت ولتاژ با بازدارنده ساخته شده به وسیله شرکت سوئیسی STMicroelectronics است.
همچنین در شاهد ۱۳۶، یک مدار مجتمع از درایور شبکه بافر و یک ترانزیستور ساخته شده به وسیله شرکت International Rectifier، یکی از شرکت‌های تابعه شرکت آلمانی Infineon Technologies AG کشف شده است.
به نوشته گاردین طبق این گزارش شرکت TI Fluid Systems به درخواست اظهار نظر پاسخ نداده است. تجهیزات آن‌ها به رایگان برای خرید از خرده‌فروشان در سراسر اروپا در دسترس است و این شرکت قبلا گفته بوده که به ایران قطعات نمی‌فروشد.
سخنگوی شرکت STMicroelectronics به گاردین گفت: «ما با بیش از ۲۰ هزار مشتری و هزاران شریک در سراسر جهان کار می‌کنیم. ما استفاده از محصولات خود را خارج از هدف مورد نظرمان مجاز نمی‌دانیم یا نمی‌پذیریم.»
این سخنگو در ادامه گفته است: «ما یک برنامه جامع تجارت جهانی داریم که از طریق آن فعالیت‌هایمان را با تمام قوانین و مقررات تجارت بین‌المللی مطابقت می‌دهیم. ما یک برنامه انطباق با قوانین داخلی کنترل صادرات نیز داریم که شامل آموزش و رویه‌هایی برای اطمینان از انطباق با مقررات مختلف کنترل صادرات است. به عنوان بخشی از این برنامه، ما دستورالعمل‌هایی را برای کانال‌های فروش خود ارائه می‌کنیم تا اطمینان حاصل کنیم هر یک از طرف‌های زنجیره تامین ما مسوولیت خود را برای رعایت قوانین و مقررات قابل اجرا درک می‌کنند.»
سخنگوی شرکت Infineon هم در پاسخ به گاردین گفته است قطعه به ایران نمی‌فروشد و از اسفند ۱۴۰۱ هم فعالیت خود را در روسیه منحل کرده است: «به طور کلی، رعایت قوانین برای Infineon از اهمیت بالایی برخوردار است و ما سیاست‌ها و فرآیندهای قوی را برای رعایت این قوانین ایجاد کرده‌ایم. ما به مشتریان خود از جمله توزیع‌کنندگان دستور می‌دهیم فروش‌های خود را مطابق با قوانین انجام دهند.»
این شرکت در ادامه تاکید کرد: «کنترل فروش در تمام طول عمر یک محصول دشوار است. با این حال ما اقدامات گسترده‌ای را برای اطمینان از تبعیت از تحریم‌ها علیه روسیه انجام داده‌ایم که با روح تحریم‌ها مطابقت دارند.»
کارشناسان اوکراینی در پهپاد شاهد ۱۳۱، یک مدار مدیریت یکپارچه با توان قابل تنظیم ۱۴ کاناله و یک ریزپردازنده ساخت شرکت هلندی NXP Semiconductor و یک ترانزیستور و مدار از شرکت International Rectifier را شناسایی کردند.
یک میکروکنترلر ۳۲ بیتی، یک پردازنده ۳۲ بیتی، یک میکروکنترلر با حافظه فلش داخلی و یک تنظیم‌کننده افت ولتاژ بسیار پایین با مهارکننده ساخت STMicroelectronics و یک تراشه ردیاب GPS ساخت شرکت سوئیسی U-blox نیز در آن یافت شده است.
سخنگوی شرکت U-blox گفت: « U-blox تهاجم روسیه به اوکراین را به شدت محکوم می‌کند. بلافاصله پس از حمله روسیه به اوکراین در بهمن ۱۴۰۰، U-blox تمام فروش خود را به روسیه، بلاروس و سرزمین‌های اشغال‌شده توسط ارتش روسیه در اوکراین، صرف‌نظر از کاربرد مورد نظر، متوقف کرد. همچنین اخیرا U-blox تصمیم گرفته است به اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (منطقه آزاد تجاری با روسیه) نیز فروش نداشته باشد.»
سخنگوی NXP Semiconductor نیز گفت که به دنبال راه‌های جدیدی برای جلوگیری از سوءاستفاده از فن‌آوری خود است.
او گفت: «ما استفاده از محصولات خود را در سلاح‌های روسی یا ایرانی یا هر کاربرد دیگری که محصولات ما برای آن طراحی نشده است، تحمل نمی‌کنیم. ما همچنان از قوانین کنترل صادرات و تحریم در کشورهایی که در آن فعالیت می‌کنیم، پیروی می‌کنیم و از هیچ تجارتی در روسیه، بلاروس و سایر کشورهای تحریم شده از جمله ایران حمایت نمی‌کنیم. تیم ما در ارتباط مداوم با قانون‌گذاران در سراسر جهان در ارتباط با این موضوع است.»
سخنگوی NXP هم به گاردین گفت: «ما در حال بررسی اقدامات بیشتر برای کمک به خنثی کردن امکان استفاده غیرقانونی از تراشه هستیم.»