چندی پیش فرانسه پوشیدن عبایا، لباسهای بلند و آزاد را در مدارس این کشور ممنوع کرد. موضوعی که با انتقادهایی به ویژه از سوی مسلمانان روبه‌رو شد اما دولت در پاسخ استدلال کرد که طبق قانون، داشتن «پوشش مذهبی در مدارس» ممنوع است و عبایا نیز یک نوع پوشش مذهبی به شمار می‌رود.
ایندین اکسپرس در گزارشی به این موضوع پرداخت و این پرسش را مطرح کرد که قانون سال ۲۰۰۴ در مورد ممنوعیت استفاده از نمادهای مذهبی دقیقا چیست و چرا دولت اکنون به آن استناد میکند؟
این رسانه نوشت که فرانسه با توجه به سیاست سکولاریسم مبتنی بر جدایی بین کلیسا و دولت، پوشیدن لباس بلند و گشاد عبایا را در مدارس دولتی خود ممنوع کرده است.
گابریل آتال، وزیر آموزش و پرورش فرانسه در مصاحبه‌‌ای گفت: «نباید وقتی وارد کلاسی می‌‌شوید، بتوانید مذهب دانش‌آموزان را از روی ظاهرشان تشخیص دهید.»
به گزارش خبرگزاری فرانسه، یک هفته پس از اعلام ممنوعیت پوشش عبایا در مدارس دولتی نزدیک به ۳۰۰ دانش‌آموز دختر صبح روز دوشنبه ۱۳ شهریور (چهار سپتامبر) با این لباس در مدرسه حاضر شدند. گرچه اکثر آن‌ها موافقت کردند لباسشان را عوض کنند اما ۶۷ نفر حاضر به تغییر پوشش خود نشدند و به همین علت به خانه فرستاده شدند.
مخالفان در اعتراض به ممنوعیت این پوشش، دادخواستی را هم در دادگاه عالی کشور فرانسه مطرح کردند اما بر اساس گزارش نیویورک تایمز، این اعتراض شکست خورد زیرا بر اساس حکم دادگاه چنین ممنوعیتی «نقض جدی و آشکار آزادی‌های بنیادین» محسوب نمی‌شود.
نگاه مخالفان
هبه جمال، فعال حوزه مقابله با اسلام‌‌هراسی و نابرابری آموزشی در محیط‌‌های تحصیلی، در مطلبی در سایت انگلیسی شبکه الجزیره به انتقاد از قوانین رو به رشد فرانسه در محدود کردن حق انتخاب زنان برای داشتن پوشش اسلامی پرداخت.
او نوشت که این ممنوعیت بخشی از مجموعه اقداماتی به شمار می‌رود که دولت فرانسه در سال‌های اخیر انجام داده و اقلیت مسلمان را به بهانه حمایت از سکولاریسم، هدف قرار داده است.
هبه در انتقاد به سیاستهای دولت گفت: «مقامات فرانسه بهطور مرتب اقلیت مسلمان را به جدایی‌‌گرایی اسلامی متهم میکنند. طبق این نظریه مسلمانان با کل ملت فرانسه دشمنی دارند و نمی‌‌خواهند به آن تعلق داشته باشند.»
او در ادامه نوشت بر خلاف تصویری که دولت فرانسه علاقه دارد از زنان و دختران مسلمان نشان دهد، آنان «جدایی‌خواه» نیستند.
هبه گفت: «آن‌ها آزادی‌خواه هستند و برای حق خود به منظور رسیدن به یک زندگی بدون ارعاب و اجبار در فرانسه به مبارزه ادامه خواهند داد.»
عبایا چیست؟
عبا یا عبایا لباس گشاد زنانه‌ای است که بر اساس توضیح‌های دانشنامه بریتانیکا، ریشه‌ای باستانی دارد و در کتاب مقدس هم از آن به‌عنوان لباس پیامبران عبری یاد شده است.
طبق گزارش لوموند، این لباس شبیه به برخی دیگر از لباسهای آزاد است که زنان در بخشهایی از آفریقا و غرب آسیا میپوشند.
در طول سال‌‌ها، تغییراتی در طرح آن به‌وجود آمده و اکنون عبایا در طرح‌های جلو باز و با رنگ‌های روشن هم عرضه می‌شود که آن را روی دامن‌‌های بلند یا شلوار میپوشند.
عبایا پوششی مخصوص در برخی مناطق جهان است اما بیشتر به‌عنوان لباس زنان مسلمان توصیف می‌شود.
این لباس هم به برقع شبیه است که دارای پوششی برای صورت نیز هست و هم به چادر.
عبایا در میان زنان عربستان سعودی لباسی رایج است؛ جایی که داشتن پوشش محافظه‌کارانه برای زنان در ملاءعام به شدت اعمال می‌شد. این در حالی است که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در سال ۲۰۱۸ برای ارائه تصویری «لیبرال» از کشورش به جهان و به منظور بالا بردن توان اقتصادی کشور از طریق توسعه بخشهایی مانند گردشگری، اجبار استفاده از آن را رد کرد.
بن سلمان گفته بود قوانین «شریعت» بسیار روشن و صریح می‌گویند که زنان مانند مردان لباسهای «آبرومند و محترمانه» بپوشند اما اشاره‌ای به پوشیدن «عبای سیاه یا سرپوش سیاه» نشده است: «این تصمیم کاملا به زنان واگذار می‌شود که چه نوع لباسی را برای پوشیدن انتخاب کنند.»
چرا فرانسه پوشیدن لباس مذهبی را مجاز نمی‌داند؟
سکولاریسم به معنی جدایی بین نهادهای مذهبی و ارگان‌های حکومتی، ریشه در انقلاب فرانسه دارد و از ارزش‌های آزادی، برابری و برادری دفاع میکند. سکولاریسم همچنین به نقشی که دین ممکن است در زندگی عمومی افراد ایفا کند و در آزادی آن‌ها دخالت کند، با سوءظن نگاه میکند.
بر اساس این اصل، در سال ۲۰۰۴ قانونی در فرانسه وضع شد که می‌‌گوید پوشیدن و استفاده از نمادها یا لباسهایی که وابستگی مذهبی را نشان می‌‌دهند، برای دانش‌آموزان ممنوع است.
در این قانون به لباس خاصی اشاره نشده اما از تفسیر آن برای ممنوع‌سازی استفاده از پوشش روسری، کیپا (کلاه یهودی) و صلیب‌های بزرگ مسیحی استفاده شده است.
ایندین اکسپرس به نقل از گزارش دویچه‌وله در توضیح نحوه عملکرد مدارس دولتی در فرانسه نوشت: «مدارس دولتی در فرانسه کلاس‌‌های آموزش دینی برگزار نمی‌‌کنند. هیچ نمایش عمومی‌ای برای عیسی مسیح وجود ندارد و باکسینگ دی نیز در تقویم مدارس دولتی یک تعطیلی عمومی محسوب نمی‌شود.»
ایندین اکسپرس در ادامه نوشت چنین موضوعاتی در سال‌های اخیر و به دنبال ورود مهاجران از کشورهای غیر‌اروپایی به فرانسه، هر از گاهی مطرح شده و اغلب بحث‌برانگیز بوده‌اند.
منتقدان این طرح استدلال میکنند نظارت پلیس مانعی برای حق انتخاب زنان در نوع پوششان است و مشارکت زنان با پیشینه محافظه‌کارانه را در اجتماع دشوار میکند.
در سال ۲۰۱۰، یک طرح قانونی پوشاندن صورت را در اماکن عمومی فرانسه ممنوع کرد. طبق این قانون، پوشاندن صورت فقط زمانی مجاز است که فرد داخل خودرو یا مکان مذهبی باشد.
هبه در انتقاد از قانون سال ۲۰۲۰ در الجزیره نوشت: «این طرح به کارکنان مدرسه دستور می‌‌دهد به دانش‌آموزانی که دامن و لباس آستین بلند میپوشند تذکر دهند و در صورت امتناع از تغییر، اقدامات انضباطی شامل تعلیق تحصیلی و ممنوع کردن دسترسی آنان به مدرسه در موردشان اجرا شود.»
به گفته او تعلیق از تحصیل تا زمانی که دانش‌آموزان از طریق گفت‌وگو متوجه شوند «رفتارشان به سکولاریسم و ارزش‌های جمهوری آسیب می‌‌زند» ادامه خواهد داشت.
اما سال گذشته دادگاه عالی اداری فرانسه ممنوعیت پوشش لباس شنای اسلامی موسوم به بورکینی را که برگرفته از کلمات برقع و بیکینی است نیز تایید کرد.
چرا پوشیدن عبایا «اکنون» ممنوع شده؟
گابریل آتال، وزیر آموزش و پرورش فرانسه اخیرا در یک کنفرانس خبری گفت: «مدارس ما بهطور دائم تحت آزمایش قرار می‌‌گیرند و در ماه‌‌های گذشته، نقض لائسیته (به معنای سکولاریسم) بهطور قابل توجهی افزایش یافته است؛ به ویژه با پوشیدن لباسهای مذهبی مانند عبایا و قمیض.»
روزنامه لوموند فرانسه خبر داد بر اساس گزارش اخیر دولت در مورد افزایش موارد «نقض سکولاریسم در مدارس»، تعداد موارد گزارش شده از دو هزار و ۱۶۷ مورد در سال ۲۰۲۲ به چهار هزار و ۷۱۰ مورد در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
همچنین بیش از ۴۰ درصد گزارش‌‌ها مربوط به لباسهایی بوده‌اند که ممکن است «هم فرهنگی و هم مذهبی» باشند؛ مانند قمیض یا جلابه برای مردان، یا عبایا برای زنان.
این آمار از حدود ۱۵۰ مدرسه در فرانسه جمع‌آوری شده‌اند.
هبه در انتقاد از تعهد پاریس به سکولاریسم ادعا کرد که فرانسه این اصل را به عنوان آزادی از نفوذ مذهبی تعریف میکند اما به وضوح آن را به یک «سیستم فرقه‌مانند» تبدیل کرده است.
او معتقد است مفهوم اصلی جدایی کلیسا و دولت برای تضمین آزادی اندیشه و جلوگیری از اجبار متعصبانه مذهبی، دیگر دلیل اصلی اخذ تصمیمات از سوی مقامات فرانسه نیست.
از سوی دیگر آتال به دنبال برخی حملات تروریستی در کشور و انتقاد از سیاستهای سکولار دولت، در پولیتیکو نوشت: «فرانسه، سکولاریسم را به عنوان یک دین ترویج نمی‌کند بلکه برای محافظت از همه ادیان، سکولاریسم را دنبال میکند.»
وزیر آموزش و پرورش فرانسه در ادامه تاکید کرد: «اگر ترویج آزادی بیان و آزادی مذهبی امری افراطی به نظر می‌رسد، ما به گناه خود اعتراف می‌کنیم. آزادی بیان در فرانسه اساس گفت‌وگو، اندیشه آزاد و دموکراسی است. این اصول خطرناک و قابل مذاکره نیستند.»
گزارش اخیر پولیتیکو همچنین اشاره کرد که حزب لیبرال رنسانس به ریاست امانوئل مکرون، اکنون تمایل بیشتری برای ارتباط با احزاب محافظه‌کار دارد.
پولیتیکو این امر را به شکست حزب لیبرال رنسانس در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۲ و موفقیت ائتلاف احزاب چپ و راست در این انتخابات مرتبط دانست.
ایندین اکسپرس در انتها به نقل از پولیتیکو نوشت محافظه‌‌کارانی که خواستار ممنوعیت نمادهای مذهبی در دانشگاه‌‌ها هستند، از تصمیم جدید دولت استقبال کردند.
بر اساس این گزارش، حتی حزب راست افراطی رالی ملی نیز که معمولا از دولت مکرون حمایت نمی‌کند، این اقدام دولت را ستایش کرد.