جمهوری اسلامی بیش از چهار دهه است که با وجود تحریم‌های غرب به حیات خود ادامه داده اما روسیه هرگز تا این اندازه و با این سرعت با تحریم‌های گسترده مواجه نشده نبود. هر چند میزان اثرگذاری این تحریم‌ها محدود بوده است اما راه‌های جایگزین کمی برای دور زدن آن‌ها وجود دارد.
دویچه‌وله بر اساس گزارشی که اخیرا از سوی خاویر بلاس، ستون‌نویس بخش انرژی و کالای بلومبرگ ارائه شد، به میزان اثرگذاری تحریم‌ها علیه تهران و مسکو پرداخت.
این رسانه نوشت که تهران، پکن و ظاهرا دولت آمریکا می‌دانند با وجود تحریم‌های اعمال شده بر صنعت نفت جمهوری اسلامی، نفت ایران با حجم بی‌سابقه‌ای به چین ارسال می‌شود.
دولت چین ادعا می‌کند این کشور هیچ نفتی حتی به اندازه یک بشکه از ایران وارد نمی‌کند و منبع واردات نفت خامش از مالزی است اما طبق داده‌های رسمی گمرک چین، این کشور بیش از دو برابر تولید واقعی مالزی، نفت خام از این کشور خریداری می‌کند.
بنابراین با تغییر نام نفت ایرانی به نفت مالزیایی، مالزی در سال گذشته پس از عربستان سعودی، روسیه و عراق به چهارمین تامین کننده بزرگ نفت چین تبدیل شد.
جمهوری اسلامی سال‌هاست از امارات متحده عربی به عنوان قطبی برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند. دوبی، یکی از هفت امارت این کشور، دروازه ورود کالاهای ممنوعه به‌جز نفت به ایران است.
تهران مدت‌هاست زنجیره‌های تامین خود را تغییر داده تا تقریبا همه چیزهایی را که از سوی ایالات متحده یا اتحادیه اروپا تحریم شده‌اند، از طریق مراکز تجاری و مالی همچون دوبی تامین کند.
آسیای مرکزی، مرکز تجاری جدید روسیه
پس از تحریم‌های غرب علیه روسیه به دلیل جنگ در اوکراین، این کشور نیز ناگزیر شد مسیرهای تجاری مشابهی را ایجاد کند تا از تامین پایدار کالاهای حیاتی برای اقتصاد خود اطمینان حاصل کند.
کشورهای که پیش‌تر جزیی از شوروی سابق در آسیای مرکزی بودند برای دور زدن تحریم‌ها ایده‌آل محسوب می‌شوند زیرا کشورهایی مانند قزاقستان یا قرقیزستان بخشی از اتحادیه گمرکی با مسکو هستند.
علاوه بر این، مرز مشترک طولانی این دو کشور با روسیه که بیش از هفت هزار و ۵۰۰ کیلومتر طول دارد، عملا کنترل تحریم‌ها را غیرممکن می‌سازد.
به‌عنوان نمونه، به دلیل استراتژی روسیه در دور زدن تحریم‌ها، ارمنستان در سال گذشته شاهد افزایش تقریبی ۱۰۰۰ درصدی واردات خودروها و قطعات آلمانی بود.
بر اساس آخرین داده‌های ارائه شده از سوی کاستلوم اِی‌آی (Castellum.AI)، پایگاه داده جهانی ردیابی تحریم‌ها، در حال حاضر بیشترین تحریم‌ها متوجه روسیه است. با این حال اقتصاد روسیه فاصله زیادی تا فروپاشی دارد.
به گفته آنتون سیلوانوف، وزیر دارایی روسیه، این کشور سال گذشته میلادی شاهد رشد اقتصادی ۳/۶ درصدی بود و کرملین انتظار دارد نرخ رشد اقتصادی سال ۲۰۲۴ نیز در همین سطح باشد.
صندوق بین‌المللی پول انتظارات رشد اقتصادی روس‌ها را تایید می‌کند.
پیش‌بینی این نهاد از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی روسیه در سال جاری ۳/۲ درصد است. دلیل این امر را می‌توان به بودجه‌های بالای دولتی و سرمایه‌گذاری‌های مربوط به جنگ علیه اوکراین نسبت داد.
در بیانیه این صندوق آمده است که درآمد بالای حاصل از صادرات نفت به تامین مالی مسکو ادامه خواهد داد.
روسیه به وسیله آنچه «ناوگان سایه» نامیده می‌شود، تحریم‌های غرب بر صنعت نفت خود را دور می‌زند.
این ناوگان مجموعه‌ای از نفت‌کش‌های ثبت نشده است.
افزایش تحریم‌ها، کاهش اثرگذاری
روسیه مشمول بیش از پنج هزار تحریم هدفمند مختلف است. این میزان بیش از مجموع تحریم‌های ایران، ونزوئلا، میانمار و کوباست.
هدف این تحریم‌ها سیاستمداران و مقامات دولت ولادیمیر پوتین و همچنین الیگارش‌های روسیه، شرکت‌های بزرگ، موسسات مالی و مجتمع‌های نظامی-صنعتی روسیه است.
تحریم‌های مالی، دسترسی بانک‌های روسی را به بازارهای مالی بین‌المللی محدود و آن‌ها را از سیستم بانکی بسیار مهم سوئیفت خارج کرده است.
سوئیفت بیشتر نقل و انتقال بین‌المللی امن پول را تامین می‌کند.
علاوه بر این، بانک مرکزی روسیه از دسترسی به ذخایر عظیم خود در کشورهای گروه هفت محروم شده است.
نکته قابل توجه این است که طبق قانون، تحریم‌های اعمال شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل برای همه کشورهای جهان الزام‌آور است اما در عمل چندین کشور مانند هند، برزیل و چین به این تحریم‌ها پای‌بند نبوده‌اند.
راه‌حل جایگزین چیست؟
دویچه‌وله در ادامه این پرسش را مطرح کرده است که چرا کشورهای غربی هنوز تحریم‌هایی را اعمال می‌کنند که نمی‌توانند آن‌ها را لازم‌الاجرا کنند؟
کریستین فن زوست، کارشناس تحریم در موسسه مطالعات جهانی و منطقه‌ای آلمان گفت: «اگر هیچ تحریمی اعمال نمی‌شد تقریبا همچون حمایت ضمنی از مسکو بود یا گویی هیچ کشوری به تهاجم غیرقانونی روسیه به اوکراین پاسخ نداده بود.»
فن زوست نویسنده کتاب سال ۲۰۲۳ با عنوان «تحریم‌ها: سلاح قدرتمند یا مانور بی‌فایده؟» است.
او به دویچه‌وله گفت که ایالات متحده و اروپا باید تدابیر خود را شدیدتر کنند تا روسیه و ایران مجبور به تغییر رفتارشان شوند.
بر اساس گزارش روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال، واشینگتن قصد دارد چندین بانک چینی را هدف تحریم قرار دهد تا از تاثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه اطمینان حاصل کند.
این روزنامه به نقل از منابع ناشناس گزارش داد که دولت جو بایدن، می‌خواهد پکن را از سیستم مالی جهانی کنار بگذارد تا جریان تامین مالی ماشین جنگی روسیه را متوقف کند.
ژانویه سال گذشته دیوید اوسالیوان به عنوان فرستاده ویژه اتحادیه اروپا در امور تحریم‌ها انتخاب شد.
اوسالیوان موظف است با تلاش‌های دیپلماتیک از اجرای بسته‌های تحریم این اتحادیه اطمینان حاصل کند.
فن زوست به دویچه‌وله گفت: «همچنین او وظیفه دارد که به کشورهای پساشوروی همسایه روسیه سفر و دولت‌های آن‌ها را متقاعد کند که تحریم‌ها را با جدیت بیشتری اجرا کنند.»
او گفت: «مشکل اصلی در پیاده‌سازی تحریم‌ها، وجود راه‌های جایگزین برای دور زدن تحریم‌ها از سوی روسیه و ایران است.»
در حال حاضر می‌توان برخی تاثیرات تحریم‌ها را مشاهده کرد. برای مثال در ترکیه، تهدید ایالات متحده برای اعمال تحریم بر شرکت‌های مالی که با روسیه تجارت می‌کنند منجر به کاهش شدید صادرات ترکیه به روسیه شده است در حالی که در سال گذشته، صادرات ترکیه به روسیه رونق گرفته بود.