زیر سایه پادشاهی محافظه‌کار عربستان سعودی، زنان در تحولی بی‌سابقه در تاریخ این کشور به سرعت در حال تثبیت جایگاهشان به عنوان نیروی کار هستند. امروز ۳۱ درصد از جمعیت زنان این کشور شاغل‌اند و سهم آنان در بخش خصوصی هشت برابر بیشتر از دهه قبل است.
فارین اِفِرز در گزارشی نوشت که اردیبهشت سال ۱۴۰۲، ریانه برناوی، اولین زن فضانورد عرب به ایستگاه فضایی بین‌المللی پیوست و مرزهای جدیدی را برای زنان کشورش گشود.
این اتفاق تاریخی نمونه‌ای از پیشرفت چشمگیر زنان عربستان سعودی در بازار کار و افزایش نقش آنان در عرصه‌های عمومی است.
تا سال ۲۰۱۱، تنها ۱۰ درصد از زنان عربستان سعودی شاغل بودند.
پس از اعتراضات بهار عربی، دولت پادشاهی این کشور به این واقعیت پی برد که برای مقابله با بیکاری جوانان و کاهش وابستگی به نیروی کار خارجی، باید فرصت‌های شغلی بیشتری را در اختیار زنان قرار دهد.
سیاست‌های اصلاحی دولت، از جمله اعمال سهمیه استخدام و ارائه مزایای بیکاری، باعث شد تا صدها هزار زن برای نخستین بار در عربستان سعودی به بازار کار ملحق شوند.
در سال ۲۰۱۱ تنها ۱۴ درصد از شرکت‌های خصوصی زنان را استخدام می‌کردند، این رقم تا سال ۲۰۱۵ به نزدیک دو سوم افزایش یافت و امروز ۳۱ درصد از جمعیت زنان این کشور شاغل‌اند.
این پیشرفت بزرگ در راستای تحقق اهداف برنامه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» محمد بن سلمان، ولیعهد کنونی عربستان سعودی برای کاهش وابستگی کشور به نفت و ایجاد یک اقتصاد متنوع‌تر انجام گرفت.
یکی از ستون‌های کلیدی این برنامه، افزایش ۳۰ درصدی مشارکت زنان به‌عنوان نیروی کار تا سال ۲۰۳۰ است؛ هرچند به نظر می‌رسد این هدف بلندپروازانه تا آن زمان بسیار فراتر از پیش‌بینی‌ها تحقق یابد.
ورود گسترده زنان به بازار کار باعث تحول اقتصادی و اجتماعی در عربستان سعودی شده است.
علاوه بر افزایش تولید ناخالص داخلی، مشارکت اقتصادی بیشتر زنان به خانواده‌ها کمک کرده است تا از نظر مالی مقاوم‌تر شوند و شرکت‌ها توانسته‌اند به استعدادهای بیشتری دسترسی پیدا کنند.
این تغییرات بدون چالش نبوده است، چرا که بسیاری از شرکت‌ها در ابتدا نگران هزینه‌ها و خطرات ناشی از استخدام زنان بودند و برخی از کارفرمایان در مورد چگونگی رعایت قوانین جدید و سازگاری با ترجیحات کارمندان زن ابهام داشتند.
با این حال، بسیاری معتقدند که دولت باید از طریق ارائه کمک‌های مالی، آموزش و راهنمایی، از شرکت‌ها در فرایند جذب و حفظ نیروی کار زن حمایت کند.
گسترش امکانات مراقبت از کودک نیز می‌تواند به مادران شاغل کمک کند تا در بازار کار باقی بمانند.
شاخص زنان، تجارت و قانون بانک جهانی که برابری جنسیتی کشورها را در قوانین کار اندازه‌گیری می‌کند، امتیاز عربستان سعودی را از ۲۹ از ۱۰۰ در سال ۲۰۱۱ به ۷۱ در سال ۲۰۲۳ افزایش داد.
این تغییر، یکی از بزرگترین دستاوردها برای هر کشوری در نیم قرن اخیر است.
۱۲ سال زمان کوتاهی برای یک اقتصاد و جامعه است تا به این سرعت تغییر کند. در ایالات متحده و بریتانیا، افزایش مشابه در زمینه اشتغال زنان در یک دوره ۵۰ ساله رخ داد.
تغییرات اخیر نه تنها اقتصاد عربستان سعودی را متحول کرده، بلکه موجب گسترش حضور و قدرت زنان در تمام عرصه‌های زندگی عمومی شده است. این تحولات می‌تواند مسیر آینده کشور و حتی کل منطقه را دگرگون کند.
با چنین اهمیتی، تمام چشم‌ها این روزها به سمت زنان عربستان سعودی و نقش روزافزون آنان در شکل دادن به آینده پادشاهی دوخته شده است.
اگرچه پیشرفت اخیر زنان عربستان سعودی قابل توجه بوده است، اما برای تثبیت و نهادینه‌سازی کامل این اصلاحات، هنوز چالش‌هایی وجود دارد و بسیاری از نگرش‌های فرهنگی و تعصبات باقی‌مانده باید برطرف شوند.
نتایج نظرسنجی سال ۲۰۲۰ اقتصاددانانی چون لئوناردو برشتین، الساندرا ال گونزالس و دیوید یاناگیزاوا-دروت نشان داد که بیش از ۸۰ درصد از مردان عربستان سعودی از اشتغال زنان در خارج از خانه حمایت می‌کنند.
این گذار سریع به آسانی به دست نیامده است.
یک دهه پیش، اکثر شرکت‌ها هیچ کارمند زنی در استخدام نداشتند. ادغام زنان در محیط‌های کاری سنتی مردانه، نیازمند تطبیق از هر دو طرف بود.
راهنمایی‌های واضح دولت، حمایت مالی برای تغییرات محل کار و تغییر نگرش‌های اجتماعی اهرم‌های اصلی برای هدایت بخش خصوصی به این سمت بوده‌اند.
برخی شرکت‌ها، با نگرانی از هزینه‌ها یا مطمئن نبودن از چگونگی تامین امکانات مناسب، در ابتدا از استخدام زنان خودداری کردند وحالا هم حدود یک‌سوم از شرکت‌های عربستان سعودی ترجیح داده‌اند که کاملا مردانه باقی بمانند.
استخدام زنان به‌عنوان نیروی کار، چالش‌هایی فراتر از کشف نحوه ایجاد و مدیریت فضاهای کاری با جنسیت مختلط ایجاد کرده است.
کارفرمایان گزارش کردند که باید استراتژی‌های استخدام خود را گسترش دهند، سیاست‌های منابع انسانی خود را بهبود بخشند، ساختارهای سازمانی خود را تطبیق دهند و حتی فرهنگ‌های شرکتی خود را دستخوش تغییر کنند.
یکی دیگر از چالش‌های کلیدی، فقدان زیرساخت‌های پشتیبان مانند گزینه‌های مراقبت از کودک برای مادران شاغل بوده است.
بسیاری از مادران در یک نظرسنجی در سال ۲۰۱۸، نبود مراقبت از کودک را دلیلی برای خودداری از جستجوی شغل عنوان کرده بودند.
دولت برنامه‌ریزی کرده است تا دسترسی به مهدکودک‌ها و مدارس پیش‌دبستانی را تا سال ۲۰۳۰ به ۴۰ درصد برساند تا این گذار را تسهیل کند.
باوجود موانع، تاثیر این تغییرات دگرگون کننده بوده است.
ارزیابی‌ها حاکی از آن است که مشارکت اقتصادی کامل‌تر زنان، تولید ناخالص داخلی عربستان را طی دهه گذشته بیش از پنج درصد افزایش داده است.
این تغییرات به زنان عربستان سعودی قدرت بخشیده و نقش آنان را در جامعه برجسته کرده است.
در این میان، ماموریت فضایی ریانه برناوی تبدیل به نقطه عطف نمادین قدرتمندی برای دختران این کشور شد تا برای رسیدن به رویاهای و آرزوهایی که روزگاری غیرقابل تصور بود، تلاش کنند.
روند اصلاحات در عربستان سعودی همچنان ادامه دارد و سیاست‌ها برای گسترش حقوق و حمایت‌های محیط کاری زنان به طور مستمر به روز می‌شوند.
گذار زنان عربستان سعودی از یکی از محدودترین نیروهای کار جهان به یک قدرت اقتصادی نوظهور و ورود گسترده آنان به نیروی کار، انقلابی است که این روزها به وضوح دیده می‌شود؛ انقلابی که تبعات عمیقی برای اقتصاد، جامعه و مسیر آینده پادشاهی عربستان سعودی خواهد داشت.
عربستان سعودی با اشتیاق به سمت آینده‌ای نوآور و مدرن پیش می‌رود و نقش اساسی زنان توانمند این کشور به عنوان محرک این تحول، انکارناپذیر است.