مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، موسوم به CSIS، روز سه‌شنبه ۱۹ تیر در مقاله‌ای به چشم‌انداز سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دولت مسعود پزشکیان و احتمال تغییر در رویه حکومت ایران در قبال جامعه بین‌المللی پرداخت.

بر اساس این مقاله، انتخاب پزشکیان به عنوان رییس دولت آینده جمهوری اسلامی فرصتی هرچند کوچک برای ایران فراهم می‌کند تا از سیاست خارجی مطلق‌گرایانه ضدغربی خود فاصله بگیرد.

این اندیشکده مستقر در واشینگتن افزود یکی از محورهای اصلی کارزار انتخاباتی پزشکیان، تغییر سیاست خارجی ایران و بر طرف کردن تحریم‌ها بود که این خود مستلزم توافق با آمریکا است. بدین ترتیب و با در نظر گرفتن شعارهای انتخاباتی او، انتخاب پزشکیان می‌تواند به منزله تمایل مردم ایران به تغییر شرایط کنونی در نظر گرفته شود.

پزشکیان، نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان روز جمعه ۱۵ تیر در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری با کسب ۱۶ میلیون و ۳۸۴ هزار رای، معادل ۵۳.۶ درصد آرا به عنوان رییس دولت معرفی شد.

پیش‌تر و در روز هشتم تیرماه، دور نخست انتخابات نظام برای مشخص شدن جانشین ابراهیم رئیسی برگزار شد و هیچ یک از نامزدهای مورد تایید شورای نگهبان نتوانستند حائز اکثریت آرا شوند.

بیش از ۵۰ درصد شهروندان واجد شرایط در دور دوم و بیش از ۶۰ درصد آنان در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت نکردند.

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در ادامه مطلب خود به بررسی عوامل مهم پیش‌روی دولت پزشکیان در حوزه سیاست خارجی پرداخته است.

سیاست خارجی کنونی جمهوری اسلامی

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی نوشت قدرت رسمی رییس‌جمهور در ایران به «مسائل داخلی» محدود می‌شود و این رهبر جمهوری اسلامی است که «تصمیمات کلیدی در حوزه سیاست خارجی» را اتخاذ می‌کند.

بسیاری از افراد وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی جایگاه‌های دفاعی، امنیتی و سیاست خارجی حکومت را به خود اختصاص داده‌اند و رویکرد ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی را ترویج می‌کنند.

همچنین درگیری نظامی اخیر جمهوری اسلامی و اسرائیل نشان می‌دهد حکومت ایران در مقایسه با گذشته «متخاصم‌تر» شده است.

جمهوری اسلامی شامگاه ۲۵ فروردین با بیش از ۳۰۰ موشک کروز، موشک بالستیک و پهپاد به اسرائیل حمله کرد. این اولین حمله مستقیم حکومت ایران به خاک اسرائیل بود.

اسرائیل نیز در پاسخ به عملیات نظامی جمهوری اسلامی، بامداد ۳۱ فروردین پایگاه هوایی هشتم شکاری اصفهان را هدف قرار داد.

به گفته مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، یکی از اقدامات دولت رئیسی بهبود روابط با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس بود و به نظر می‌رسد با توجه به نظر مثبت خامنه‌ای، این رویکرد در دولت پزشکیان نیز ادامه یابد.

این اندیشکده نوشت افزایش همکاری‌ها با چین و روسیه، به‌ویژه پس از آغاز جنگ اوکراین از دیگر موارد برجسته در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بوده است.

مسکو و تهران از نظر سیاسی و نظامی بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شده‌اند و جمهوری اسلامی یکی از حامیان اصلی روسیه در جنگ اوکراین بوده است.

حکومت ایران همچنین به «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» که سازمانی مورد حمایت روسیه است، ملحق شده و این به معنای تعمیق روابط دو کشور است.

ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه روز ۱۴ تیر در دیدار با محمد مخبر، سرپرست ریاست جمهوری ایران تاکید کرد مسکو از توافق تجارت آزاد میان تهران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا حمایت می‌کند.

به گفته مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، ایران در آینده نیز بر روی حمایت‌های اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک روسیه و احتمالا چین حساب خواهد کرد.

تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران

جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر به دلیل برنامه هسته‌ای، حمایت از تروریسم و کارنامه حقوق بشری خود تحت انواع مختلف تحریم قرار گرفته که این موضوع به تورم شدید در این کشور دامن زده و سرمایه‌گذاران خارجی را نسبت به فعالیت در ایران دلسرد کرده است.

تحریم‌های غرب همچنین تهران را به سوی افزایش همکاری‌های خود با روسیه و چین و اتکا به این دو کشور سوق داده است.

هرچند پزشکیان بارها در کارزار انتخاباتی خود از ضرورت مذاکره با غرب و رفع تحریم‌های بین‌المللی سخن گفته اما موضع خامنه‌ای در این خصوص تعیین‌کننده خواهد بود.

خامنه‌ای روز پنجم تیر و پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری تاکید کرد: «بعضی از سیاسیون در کشور ما تصور می‌کنند باید آویزان به این قدرت و آن قدرت بشوند و بدون آویزان شدن به فلان قدرت معروف و بزرگ، نمی‌شود پیش رفت. یا خیال می‌کنند که همه‌ راه‌های پیشرفت از آمریکا می‌گذرد.»

او درباره ویژگی‌های گزینه اصلح برای مدیریت دولت اضافه کرد: «آن کسی که دل‌بسته‌ آمریکا باشد و تصور کند که بدون لطف آمریکا نمی‌شود قدم از قدم برداشت، برای شما همکار خوبی نخواهد بود. او از ظرفیت‌های کشور استفاده نخواهد کرد و خوب مدیریت نخواهد کرد.»

با وجود لفاظی‌های خامنه‌ای، به نظر می‌رسد او به مقام‌های حکومت اجازه داده از فرصت‌های موجود برای رفع تحریم‌ها استفاده کنند.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید دوشنبه ۱۸ تیر اعلام کرد واشینگتن انتظار هیچ تغییری در رفتار جمهوری اسلامی پس از انتخاب پزشکیان به عنوان رییس‌جمهور ندارد.

به گفته او، ایالات متحده آماده از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران در دوره ریاست جمهوری جدید این کشور نیست.

انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در ادامه مطلب خود نوشت انتخابات ریاست‎‌جمهوری آمریکا، در مقایسه با انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، تاثیر بیشتری بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی خواهد گذاشت.

در صورت پیروزی بایدن، واشینگتن برای امضای یک توافق هسته‌ای جدید با تهران و همچنین مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده جمهوری اسلامی در خاورمیانه تلاش خواهد کرد.

با این حال، حرکت دولت آتی آمریکا در مسیر دست‌یابی به توافقی جدید بر سر برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند تیغ انتقادها را متوجه بایدن کند زیرا به زعم بسیاری، این اقدام معادل دادن «پاداش» به ایران به‌رغم حمایت‌های این کشور از فعالیت‌های تروریستی است.

بایدن ممکن است به دادن امتیازاتی در برابر حکومت ایران تمایل داشته باشد اما با توجه به شرایط منطقه‌ای و جهانی، تمرکز واشینگتن بر روی مسائل اروپا و آسیا، و دشواری مذاکره با تهران، این اقدام محتمل به نظر نمی‌رسد.

انتخاب مجدد ترامپ نیز تاثیر بزرگی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی خواهد گذاشت. در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، دولت او سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی را در پیش گرفت و حال باید دید در صورت ورود مجدد ترامپ به کاخ سفید، طرح او برای برخورد با حکومت ایران چه خواهد بود.

بهبود روابط مسکو و واشینگتن در دولت آتی ترامپ یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند سیاست خارجی ایران را دستخوش تغییر کند زیرا گرمی روابط روسیه و ایالات متحده، انگیزه‌های مسکو را برای نزدیکی روابط با تهران کم‌رنگ خواهد کرد.

انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا قرار است روز ۱۵ آبان برگزار شود. بر اساس یکی از آخرین نظرسنجی‌های انجام شده، ۴۹ درصد از رای‌دهندگان از ترامپ و ۴۳ درصد از بایدن حمایت می‌کنند.