در سالهای اخیر، ایران صحنه حوادث تلخ و پرتلفاتی از انهدام هواپیمای اوکراینی و انفجار معدن تا فرو ریختن متروپل، پلاسکو و آتشسوزیهای مرگبار گسترده بوده است. این حوادث، علاوه بر گرفتن جان صدها نفر، ضعفهای ساختاری، فساد مدیریتی و بحرانهای ایمنی را در کشور آشکار کردهاند.
در این گزارش، نگاهی میاندازیم به فاجعههایی که طی یک دهه اخیر مردم ایران را عزادار و افکار عمومی را جریحهدار کرده است.
ظهر شنبه ششم اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجار شدیدی در بندر رجایی بندرعباس رخ داد که تا چند کیلومتر اطراف را لرزاند و خسارات سنگینی به بار آورد. بر اثر این حادثه، تا لحظه تهیه این گزارش، دستکم ۲۵ نفر کشته و بیش از ۷۵۰ نفر مصدوم شدهاند.
روزنامه آمریکایی نیویورکتایمز در گزارشی علت انفجار را وجود ماده پرکلرات سدیم، یکی از ترکیبات اصلی سوخت جامد موشکها، اعلام کرد.
روزنامه هممیهن چاپ تهران هم با اشاره به همزمانی حادثه با مذاکرات کارشناسی ایران و آمریکا، احتمال خرابکاری را مطرح کرد. یک شرکت امنیت دریایی نیز حمل نادرست محمولههای موشکی را عامل انفجار دانست.
انفجار به ساختمانهای اداری بندر رجایی آسیب سنگینی وارد کرد. کانتینرهای منفجرشده متعلق به شرکت بناگستر، وابسته به هلدینگ سپهر انرژی بودند که پیشتر از سوی آمریکا تحریم شده بود.
انفجار معدن زغالسنگ طبس؛ جان باختن ۵۱ کارگر در سایه بیتدبیری
شامگاه ۳۱ شهریور ۱۴۰۳، انفجار شدیدی در معدن زغالسنگ معدنجوی طبس رخ داد که باعث مرگ ۵۳ کارگر و زخمی شدن ۲۰ نفر شد.
علت اصلی این حادثه تجمع گاز متان در معدن و نبود تهویه مناسب بود. بررسیهای رسمی نشان دادند که استفاده نکردن از تجهیزات گازسنج، فقدان سیستمهای هشداردهنده و حفاریهای غیراصولی از عوامل مستقیم این انفجار بودند.
علاوه بر مدیریت معدن، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان و اداره کار به دلیل ضعف نظارت، در وقوع این فاجعه مقصر شناخته شدند.
پس از حادثه، عملیات نجات آغاز شد، بسیاری از کارگران پیش از رسیدن تیمهای امدادی جان باخته بودند.
آتشسوزی کمپ ترک اعتیاد لنگرود؛ ۳۶ کشته در پی قصور مدیریتی
بامداد جمعه ۱۲ آبان ۱۴۰۲، کمپ ترک اعتیاد «گام اول رهایی» در لنگرود دچار آتشسوزی شد. در این حادثه ۳۲ نفر در محل جان باختند و ۱۷ نفر مصدوم شدند که در ادامه چهار نفر دیگر در بیمارستان جان دادند و مجموع قربانیان به ۳۶ نفر رسید.
علت حادثه ابتدا نقص فنی در بخاری اعلام شد، اما بررسیهای بعدی نشان داد که آتشسوزی عمدی بوده است. عامل آتشسوزی فردی بود که با مالک کمپ اختلاف شخصی داشت.
در این فاجعه، مدیر کمپ به دلیل ضعف ایمنی و نداشتن امکانات مناسب مقابله با حریق بازداشت شد و دو ماه بعد در زندان درگذشت.
سازمان بهزیستی و مدیریت شهری به دلیل ضعف نظارت مقصر شناخته شدند. پس از حادثه، مقامهای قضایی دستور پیگیری فوری صادر کردند، اما خانواده قربانیان خواستار شفافیت بیشتر شدند.
آتشسوزی زندان اوین؛ ۹ کشته و دهها زخمی در ابهام علت حادثه
شامگاه ۲۳ مهر ۱۴۰۱ و در پی آغاز جنبش «زن، زندگی، آزادی»، زندان اوین، یکی از مهمترین زندانهای سیاسی و امنیتی ایران، دچار آتشسوزی گسترده شد. در این حادثه ۹ زندانی جان باختند و ۶۱ نفر زخمی شدند.
مقامهای رسمی علت حادثه را درگیری میان زندانیان بندهای سرقت و مالی اعلام کردند که باعث گسترش آتش در کارگاه خیاطی زندان شد. اما گزارشهایی از شاهدان و منابع مستقل، احتمال نقش داشتن نیروهای امنیتی در شروع یا تشدید آتشسوزی را مطرح کردند.
تصاویر ماهوارهای و ویدیوهای منتشر شده، گستردگی آتش و انفجارهای متعدد را نشان میداد.
پس از حادثه، ۴۰ زندانی به اتهامات مختلف از جمله تخریب اموال و اخلال در نظم زندان محاکمه شدند و به احکام سنگینی از جمله حبس، شلاق و پرداخت دیه محکوم شدند. خانوادههای قربانیان این زندانیان را «قربانیان واقعی» دانستند و شکایتی از آنها نکردند.
فرو ریختن ساختمان متروپل آبادان؛ فساد و بیقانونی در ساختوساز
ظهر روز دوم خرداد ۱۴۰۱، ساختمان نیمهتمام متروپل در آبادان فرو ریخت. این حادثه جان ۴۳ نفر را گرفت و ۳۷ نفر دیگر زخمی شدند.
بررسیها نشان دادند که این ساختمان در زمان ساخت دچار تخلفات گستردهای شده بود؛ از افزایش غیرمجاز طبقات گرفته تا ضعف در رعایت اصول مهندسی و نادیده گرفتن هشدارهای فنی.
گزارش شد که حسین عبدالباقی، مالک پروژه که ۷۵ درصد مسئولیت حادثه را به او نسبت دادند، در جریان حادثه جان باخته است.
دادگاه ۲۱ نفر از مسئولان شهری و ناظران پروژه را به دلیل قصور و تخلف در مجوزدهی و نظارت، به احکام حبس، دیه و محرومیت از خدمات دولتی محکوم کرد. فاجعه متروپل خشم گسترده مردم را در پی داشت و در آبادان و شهرهای دیگر تجمعات اعتراضی شکل گرفت.
انهدام پرواز ۷۵۲؛ خطای انسانی یا پنهانکاری عمدی؟
صبح ۱۸ دی ۱۳۹۸، پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین پس از برخاستن از فرودگاه امام خمینی تهران با شلیک دو موشک پدافند سپاه پاسداران ساقط شد و همه ۱۷۶ سرنشین آن جان باختند.
جمهوری اسلامی سه روز شلیک موشک را انکار کرد، اما تحت فشار مدارک و اعتراضات بینالمللی، سرانجام مسئولیت حادثه را پذیرفت.
دلیل این حادثه «خطای انسانی در تشخیص شیء پرنده» اعلام شد. با این حال، فایل صوتی منتشر شده از محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت نشان داد که مقامهای سپاه بلافاصله پس از واقعه از اصابت موشک به هواپیما اطلاع داشتند.
دادگاه عالی اونتاریو شلیک سپاه به هواپیما را عامدانه و تروریستی دانست. انهدام پرواز ۷۵۲ یکی از نقاط عطف اعتراضات و بیاعتمادی عمومی نسبت به جمهوری اسلامی محسوب میشود.
غرق شدن نفتکش سانچی؛ ۳۲ قربانی در دل اقیانوس
در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۹۶، نفتکش سانچی متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران، که حامل ۱۳۶ هزار تن میعانات گازی بود، در آبهای شرق چین با کشتی فلهبر چینی «سیاف کریستال» برخورد کرد.
سانچی دچار انفجار و آتشسوزی گسترده شد و هشت روز در آتش سوخت تا اینکه غرق شد و تمامی ۳۲ خدمه این نفتکش (۳۰ ایرانی و ۲ بنگلادشی) جان خود را از دست دادند.
شدت انفجار و گسترش گازهای سمی مانع از عملیات موثر نجات شد. انتقادهایی نسبت به عملکرد چین در امدادرسانی مطرح شد، اما مقامهای ایرانی اعلام کردند عملیات مطابق استانداردهای جهانی انجام شده است.
جعبه سیاه نفتکش پیدا شد، اما ابهامات درباره علت دقیق تصادف و نحوه امدادرسانی همچنان باقی ماند. خانوادههای خدمه نسبت به اعلام رسمی مرگ عزیزانشان اعتراض کردند و خواستار شفافیت بیشتر شدند.
در دی ماه ۱۴۰۱ شرکت هریسچی که وکالت گروهی از خانوادههای خدمه کشتی سانچی را برعهده دارد گفت به اسنادی دست یافته که نشان میدهد ۲۲ خدمه سانچی زنده هستند و پس از آتش گرفتن این نفتکش، چند هفته در بازداشت نیروهای ایران بودند و سازمان اطلاعات سپاه نیز بازداشت آنها را به اطلاع علی خامنهای رسانده بود.
فرو ریختن ساختمان پلاسکو؛ ۲۱ جانباخته و هزاران بیکار
صبح ۳۰ دی ۱۳۹۵، ساختمان قدیمی پلاسکو در مرکز تهران پس از ساعتها آتشسوزی گسترده فروریخت. در این حادثه ۲۱ نفر از جمله ۱۶ آتشنشان جان باختند و بیش از ۲۳۵ نفر زخمی شدند.
ساختمان ۱۷ طبقه پلاسکو، که نماد تجارت پوشاک تهران محسوب میشد، از نظر ایمنی در شرایط بسیار خطرناکی قرار داشت و بارها درباره احتمال بروز حادثه هشدار داده شده بود.
پس از حادثه، نزدیک به سه هزار نفر بیکار شدند و ۵۶۰ واحد صنفی پوشاک به کلی از بین رفت. بحثهای زیادی درباره مسئولیت شهرداری و مالکین مطرح شد. این فاجعه توجه گستردهای به لزوم ایمنسازی ساختمانهای فرسوده جلب کرد و نمادی از بیتوجهی سیستماتیک به هشدارهای فنی و ایمنی شد.
روزنامههای جریان اصولگرایی نظیر کیهان، وطنامروز و جوان علت بروز انفجار را ضعف ایمنی برخی کانتینرها دانستند و در این بین، ابهامات راجع به منشاء واقعه را به سرویسهای امنیتی خارجی و «معاندان» نسبت دادند. روزنامههای اصلاحطلبی نظیر اعتماد، سازندگی و شرق نیز با بازنشر اخبار روز ششم اردیبهشتماه که در خبرگزاریهای رسمی منتشر شدند، واقعه را پوشش دادند.
اما روزنامه هممیهن، در سر مقاله خود، «حادثه» بودن انفجار و عدم ارتباط آن به دور سوم مذاکرات را بعید توصیف کرد.
روزنامه هممیهن: هشدار درباره خیانت
تنها روزنامه شاخص تهران که انفجار بندر «شهید رجایی» را به عوامل خارجی نسبت داده، روزنامه هممیهن، نزدیک به جریان اصلاحات و از حامیان دولت است.
این روزنامه در سرمقاله خود با عنوان «درباره انفجار» نوشته است: «بعید است که همزمانی این انفجار با آغاز مذاکرات کارشناسی میان ایران و آمریکا اتفاقی باشد.»
نویسنده در ادامه با اشاره به مصاحبهای از دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا نوشته است، آمریکا گرچه در این مرحله از مذاکره مخالف حمله نظامی به تاسیسات هستهای ایران است؛ ولی شاید مخالفتی هم با عملیات غیرنظامی از سوی اسرائیل نکرده است. این روزنامه اظهارات ترامپ را به دادن اختیار به اسرائیل برای انجام عملیات خرابکارانه تعبیر کرده است.
هممیهن در سرمقاله خود، با اشاره به اینکه احتمالا اسرائیل به طور مستقیم در این انفجار دخالت نکرده و آن را به «نفوذیها یا گروههای نزدیک به اسرائیل» برونسپاری کرده است، نسبت به «خیانت» داخلی هشدار داد.
نویسنده خاطرنشان کرد در ایران ۸۵ میلیونی، حداقل ۱۰ هزار نفر در موقعیتهایی هستند که «دسترسیهایی» دارند. به نوشته این روزنامه، این اشخاص اگر حس و علقه ملی و وطنپرستی نداشته باشند، میتوانند با کمترین هزینه به کشور «خیانت» کنند و ضربات جبرانناپذیری بزنند.
نویسنده همچنین به نارساییهای سیاسی و اجتماعی، در کنار ضعفهای امنیتی اشاره کرده و نوشته است آنچه که امروز «تحت عنوان نفوذ» مطرح میشود، بیش از اینکه ناشی از اقدامات اطلاعاتی و جاسوسی سرویسهای اطلاعاتی باشد، متاثر از شکاف بین مردم و حکومت است، شکافی که نویسنده آن را «خانمانبرانداز» توصیف و هشدار داد که این وضعیت احساس بیگانگی در درون کشور ایجاد کرده است.
روزنامه کیهان: ارتباط انفجار به مذاکرات، بیپشتوانه است
روزنامه کیهان، که مدیر مسئول آن از سوی رهبر جمهوری اسلامی منصوب میشود و به انعکاس غیر مستقیم رویکرد علی خامنهای مشهور است، در گزارش خود از انفجار بندر «شهید رجایی» نوشت: «کانالهای تلگرامی و حسابهای کاربری فیکنیوز داخلی و خارجی معاند در چنین مواقعی فرصت را برای غلبه روایتهای بیپشتوانه خود بر ذهن مخاطب مناسب میبینند.»
این روزنامه تاکید کرد همزمانی این «حادثه» با دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط، منجر به طرح «انواع و اقسام اظهارنظرها و تحلیلهای بیپشتوانه در خصوص علت حادثه» شده است.
این روزنامه در پایان به ابهام درباره علت انفجار بندر «شهید رجایی» پرداخت و با انتقاد از اینکه «هر فرد خود را مجاز به انتشار تصاویر یا تحلیلهای مربوط به حادثهای که هنوز ابعاد و علل آن مشخص نیست بداند»، خواست هر چه سریعتر به صورت کارشناسی و مستند مشخص و اعلام شود که این «حادثه» ناشی از قصور و تقصیر و سهلانگاری و بیتوجهی به اخطارهای قبلی ایمنی بوده است یا اینکه ممکن است «علل و عوامل» دیگری داشته باشد.
روزنامه جوان: ارتباط گزارش سازمان اطلاعات و امنیت هلند به انفجار بندر «شهید رجایی»
روزنامه جوان، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در سرمقاله خود با عنوان «پشت پرده اختلال ادراکی هلندي در بندر شهید رجایی» با حمله به گزارش اخیر سازمان اطلاعات و امنیت هلند، مدعی شد «شایعات» راجع به دلایل وقوع انفجار بندر «شهید رجایی» به اتاقی که از سوی این سازمان حمایت میشود مرتبط است.
